Από το σύνολο των ζευγαριών που επιθυμούν να τεκνοποιήσουν, ένα ποσοστό 25% δεν επιτυγχάνουν κύηση μετά από χρονικό διάστημα ενός έτους, 15% αναζητούν ιατρική βοήθεια για το πρόβλημα τους και ένα ποσοστό 5% τελικά δεν κατορθώνουν να γίνουν βιολογικοί γονείς.

Όταν ένα ζευγάρι χαρακτηρίζεται υπογόνιμο, το φλέγον ερώτημα που αναπόφευκτα έρχεται στο προσκήνιο, είναι το “ποιος φταίει”. Έως πριν λίγα χρόνια, όπως είναι γνωστό η ευθύνη αποδιδόταν στη γυναίκα, σήμερα όμως πια γνωρίζουμε ότι είναι πολύ συνηθισμένη η συνύπαρξη παραγόντων υπογονιμότητας και από τους δύο συντρόφους.

Ο άνδρας ευθύνεται αποκλειστικά σε περίπου 40% των περιπτώσεων, ενώ συμμετέχει σε άλλο ένα ποσοστό 20% μαζί με τη σύντροφό του, άρα η αιτιολογική συμμετοχή του άνδρα στην υπογονιμότητα του ζεύγους βλέπουμε ότι υπάρχει περίπου σε ένα ποσοστό 60%.

Από κάποιες επιδημιολογικές μελέτες προκύπτει ότι υπάρχει σε παγκόσμιο επίπεδο μια «εξασθένιση» του σπέρματος της τάξης του 1,5-3,1 % ετησίως (ανάλογα με τη χώρα που έγινε η μελέτη). Από μια μελέτη που εκπονήθηκε στην Ελλάδα, από το «Ανδρολογικό Ινστιτούτο Αθηνών», προέκυψε ότι το ποσοστό των ανδρών με ολιγοσπερμία, σε ένα προάστιο της Αθήνας, με χαμηλό δείκτη περιβαλλοντικής ρύπανσης ήταν 4%, τη στιγμή που στην περιοχή του Θριασίου (όπου λόγω της ύπαρξης πολλών βιομηχανιών τα επίπεδα ρύπανσης είναι πολύ υψηλότερα) ήταν 13%, και σε αγροτική περιοχή της Κρήτης, όπου γίνεται συστηματική χρήση φυτοφαρμάκων, το ποσοστό των ανδρών με ολιγοσπερμία ήταν 14%.

Θα πρέπει ωστόσο να σημειώσουμε, ότι στο σύγχρονο δυτικό κόσμο, η γυναίκα αναβάλλει την πρώτη της εγκυμοσύνη, έως ότου τελειώσει τις σπουδές της και αποκατασταθεί επαγγελματικά, γεγονός που σημαίνει ότι κάνει τις πρώτες της προσπάθειες για τεκνοποίηση σε ηλικία μεγαλύτερη των 30 ετών. Έχει βρεθεί όμως από στατιστικές μελέτες, ότι η γονιμότητα μιας γυναίκας 35 ετών, είναι μειωμένη κατά 50 % σε σχέση με την ηλικία των 25 ετών, ενώ αυτή η μείωση αυξάνεται με την ηλικία της γυναίκας, για να φτάσει στην ηλικία των 40 να εμφανίζεται μειωμένη πάνω από 95%, σε σχέση με την ηλικία των 25 ετών! Τι σημαίνει αυτό πρακτικά; Ότι οι γυναίκες που θέλουν να τεκνοποιήσουν σήμερα είναι σαφώς πιο υπογόνιμες εξ’ ορισμού από ότι παλαιότερα, γεγονός που οδηγεί πιο συχνά στην ανάδειξη του ανδρικού παράγοντα υπογονιμότητας, ακόμη και εάν αυτός είναι ήπιος ή οριακός, με αποτέλεσμα να αναδεικνύονται οριακές καταστάσεις ολιγοασθενοσπερμίας, που παλαιότερα δεν θα χρειάζονταν να ελεγχθούν. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο ακούμε σήμερα πιο πολύ παρά ποτέ για την ανδρική υπογονιμότητα.

Σε αντίθεση με τη γυναίκα, στην οποία μια αιτία υπογονιμότητας μπορεί να βρίσκεται σε πολλά επίπεδα, που χρειάζονται διαφορετικές, εξειδικευμένες και συχνά επίπονες εξετάσεις για να διαγνωσθούν, στον άνδρα, η αρχική εκτίμηση της γονιμότητας γίνεται με μία και μόνη εξέταση, η οποία είναι πολύ εύκολο να πραγματοποιηθεί: το σπερμοδιάγραμμα.

Η συλλογή του σπέρματος γίνεται σε αποστειρωμένο δοχείο με αυνανισμό, αφού έχει προηγηθεί σεξουαλική αποχή 3-5 ημερών. Το υλικό προσκομίζεται σε σύντομο χρονικό διάστηκα στο εργαστήριο (αν είναι δυνατόν μέσα σε 30 – 60 λεπτά), όπου εξετάζεται, αφού υποστεί ειδική επεξεργασία και μας δίνει πληροφορίες για τον αριθμό των σπερματοζωαρίων, την κινητικότητα και τη μορφολογία τους, καθώς και για τη γλοιότητα του σπέρματος, το χρόνο ρευστοποίησης του σπέρματος, το ρΗ του, την ύπαρξη μικροβίων. Εάν τα σπερμοδιάγραμμα είναι φυσιολογικό, βάσει κάποιων κριτηρίων που υπάρχουν και είναι αποδεκτά παγκοσμίως, τότε το βάρος πέφτει στη διερεύνηση του γυναικείου παράγοντα. Αν, αντιθέτως, υπάρχουν παθολογικό ευρήματα, τότε αφού πρώτα γίνει επανάληψη του σπερμοδιαγράμματος και επιβεβαιωθούν τα ευρήματα, προχωρούμε στην αιτιολογική διερεύνηση.

Παραγωγή – Μεταφορά – Αποθήκευση Σπέρματος – Εκσπερμάτιση

Πριν προχωρήσουμε στην αιτιολογία της ανδρικής υπογονιμότητας, θα πρέπει να κατανοήσουμε ορισμένα απλά πράγματα για τη φυσιολογία της γονιμότητας. Τα σπερματοζωάρια παράγονται στους όρχεις, οι οποίοι ως γνωστό βρίσκονται έξω από το σώμα του άνδρα, μέσα σε ένα «σακούλι», το όσχεο, επειδή η σωστή σπερματογένεση απαιτεί ένα περιβάλλον κατά περίπου 20 C «δροσερότερο» από αυτό του εσωτερικού του σώματος. Όπως καταλαβαίνουμε, οτιδήποτε μπορεί να ανεβάσει τη θερμοκρασία του οσχέου, μπορεί να επηρεάσει αρνητικά και τη σπερματογένεση.

Από τον όρχι, τα σπερματοζωάρια μπαίνουν στην επιδιδυμίδα, η οποία είναι ένα πυκνό σύστημα πολύ μικρών σωληνάριων, μέσα από τα οποία περνούν τα σπερματοζωάρια και φτάνουν στον κύριο σωλήνα μεταφοράς τους, το σπερματικό πόρο. Πρέπει να σημειώσουμε, ότι κατά τη μετάβαση δια μέσου της επιδιδυμίδας, γίνεται και η ωρίμανση των σπερματοζωαρίων, που αποκτούν έτσι τα χαρακτηριστικά που θα τους επιτρέψουν να γονιμοποιήσουν το ωάριο.

Αφού μπουν στο σπερματικό πόρο, προωθούνται τα σπερματοζωάρια στις σπερματοδόχες κύστεις, όπου και αποθηκεύονται και παίρνουν την τροφή και την ενέργεια από τα υγρό μέσα στο οποίο «κολυμπούν», που θα τους χρειαστεί για την απαιτητική τους αποστολή. Αυτά είναι και τα σπερματοζωάρια, που ώριμα και έτοιμα πλέον θα φτάσουν στον κόλπο της γυναίκας, μετά την εκσπερμάτιση. Τι συμβαίνει όμως κατά την εκσπερμάτιση; Οι σπερματοδόχες κύστεις συσπώνται και προωθούν το υγρό τους, που περιέχει και τα σπερματοζωάρια προς τους εκσπερματικούς πόρους οι οποίοι πορεύονται μέσα από τον προστάτη, και ο οποίος κατά τη σεξουαλική διέγερση εκκρίνει και αυτός το δικό του υγρό, που περιέχει στοιχεία απαραίτητα για τη μεταφορά και ρευστοποίηση ταυ σπέρματος. Οι εκσπερματιστικοί πόροι συσπώνται και αυτοί με τη σειρά τους, το υγρό με τα σπερματοζωάρια μπαίνει με δύναμη στην ουρήθρα και αναμειγνύεται με το προστατικό υγρό, και σχηματίζεται έτσι αυτό που βλέπουμε σαν σπέρμα κατά την εκσπερμάτιση, που εκτινάσσεται από την ουρήθρα κατά τη φάση του ανδρικού οργασμού, με τις συσπάσεις της ουρήθρας αλλά και των μυών του ανδρικού πυελικού εδάφους.

Πέρα λοιπόν από την παραγωγή, ωρίμανση, μεταφορά και αποθήκευση του σπέρματος, πρέπει προφανώς να υπάρχει μία καλή σεξουαλική λειτουργία (που προϋποθέτει καλή στύση και σωστή εκσπερμάτιση). Θα πρέπει τέλος να ξέρουμε, ότι η φυσιολογική σπερματογένεση εξαρτάται τόσο από την παρουσία φυσιολογικής ποσότητας της ανδρικής ορμόνης τεστοστερόνης (που παράγεται κυρίως στους όρχεις), όσο και από κάποιες ορμόνες που παράγονται από τον εγκέφαλο και συγκεκριμένα από τον υποθάλαμο και την υπόφυση και ρυθμίζουν τόσο τη σπερματογένεση, όσο και την παραγωγή της τεστοστερόνης. Εξάλλου και η στύση και η εκσπερμάτιση εξαρτώνται από τα φυσιολογικά επίπεδα τεστοστερόνης, όσο και από τη σωστή λειτουργία του κεντρικού (εγκέφαλος και νωτιαίος μυελός), όσο και του περιφερικού νευρικού συστήματος.

Σε όποιο λοιπόν σημείο της οδού αυτής, από την παραγωγή του σπέρματος έως και την εκσπερμάτιση υπάρξει κάποιο ανωμαλία ή επιδράσει κάποιος βλαπτικός παράγοντας, μπορεί να οδηγήσει σε υπογονιμότητα του άνδρα. Πάμε λοιπόν να δούμε τώρα την αιτιολογική κατάταξη της ανδρικής υπογονιμότητας, ανάλογα με το επίπεδο της λειτουργίας που διαταράσσεται:

Ορχική Ανεπάρκεια

Μπορεί να προκληθεί από τις ακόλουθες καταστάσεις:

• Κρυψορχία: Είναι η κατάσταση κατά την οποία, ο ένας ή και οι δύο όρχεις, δεν παίρνουν τη φυσιολογική τους θέση στο όσχεο, αλλά παραμένουν μέσα στο σώμα, με αποτέλεσμα να γίνονται ατροφικοί και μη λειτουργικοί λόγω του θερμότερου περιβάλλοντος. Η κρυψορχία είναι παρούσα κατά τη γέννηση και πρέπει να αντιμετωπίζεται μέσα στο πρώτο έτος ζωής για να διασωθεί ο πάσχων όρχις. Η αντιμετώπιση είναι η χειρουργική τοποθέτηση του όρχεος στη φυσιολογική του θέση.
• Ορχίτιδα (ιογενής): Αφορά κυρίως στη φλεγμονή των όρχεων που μπορεί να παρουσιαστεί κατά την προσβολή ενός αγοριού ή άνδρα από τον ιό της παρωτίτιδας (μαγουλάδες) και να προκαλέσει βλάβη της σπερματογένεσης. Τώρα που εμβολιάζονται τα παιδιά κατά της νόσου αυτής, είναι πάρα πολύ σπάνια.
• Συστροφή όρχεος: είναι μία πολύ επείγουσα κατάσταση, κατά την οποία ο όρχις κάνει μία ή περισσότερες στροφές γύρω από τον κατακόρυφο άξονά του, με αποτέλεσμα να προκαλείται στραγγαλισμός των αγγείων του και εάν παραμείνει χωρίς αντιμετώπιση, οδηγεί σε νέκρωση και απώλεια του όρχεος. Εκδηλώνεται με ξαφνικό δυνατό πόνο στον ένα όρχη, με αντανάκλαση στην κοιλιά και συχνά συνοδεύεται με εμετό. Επειδή όμως δεν είναι πάντα τόσο θορυβώδης η εικόνα, κάθε πόνος που εμφανίζεται στα όσχεο πρέπει να ελέγχεται από ουρολόγο. Η αντιμετώπιση είναι άμεση χειρουργική ανάταξη της συστροφής και σταθεροποίηση του όρχεος.
• Κυτταροτοξική θεραπεία (χημειοθεραπεία): προκαλεί παροδική συνήθως βλάβη της σπερματογένεσης, η οποία μπορεί να επανέλθει μετά από άλλοτε άλλο χρονικό διάστημα. Λόγω του υψηλού κινδύνου για μόνιμη βλάβη, πριν υποβληθεί οποιοσδήποτε άνδρας αναπαραγωγικής ηλικίας σε χημειοθεραπεία για την αντιμετώπιση κάποιας κακοήθειας, θα πρέπει να δίνει σπέρμα για φύλαξη σε βαθειά κατάψυξη.
• Ακτινοθεραπεία: ισχύουν τα ίδια όπως και για την χημειοθεραπεία.
• Χρωμοσωμικές ανωμαλίες: πρόκειται για γενετικές ανωμαλίες, οι οποίες δεν θεραπεύονται και τα άτομα που τις φέρουν παρουσιάζουν ορχική ανεπάρκεια, συνήθως και στην σπερματογένεση, αλλά και στην παραγωγή τεστοστερόνης. Σε άτομα με ολιγοασθενοτερατοσπερμία απαντώνται σε ποσοστό 3-12%, ενώ σε οζωσπερμικούς ασθενείς μπορεί να φτάσουν και σε ποσοστό 20%. Η πιο συχνή τέτοια ανωμαλία είναι το σύνδρομο Kleinefelter.

Απόφραξη της γεννητικής οδού του άνδρα

Πρόκειται για απόφραξη στην οδό μεταφοράς του σπέρματος και μπο¬ρεί να συμβεί από το επίπεδο της επιδιδυμίδας έως και των εκσπερματιστικών πόρων.

Τα αίτια της απόφραξης είναι τα εξής:

• Λοιμώξεις της γεννητικής οδού και των επικουρικών αδένων: αποτελούν και τα συχνότερα αίτια απόφραξης. Πρόκειται για διάφορες φλεγμονές που μπορεί να προσβάλλουν τους όρχεις, τις επιδιδυμίδες, το σπερματικό πόρο, τις σπερματοδόχους κύστεις, τους εκσπερματιστικούς πόρους, αλλά κυρίως τον προστάτη. Τα μικρόβια που προκαλούν αυτές τις φλεγμονές, είναι ο γονόκοκκος, ο σταφυλόκοκκος, το κολοβακτηρίδιο, ο πρωτέας, η κλεμψιέλα, καθώς επίσης και το μυκόπλασμσα, τα χλαμύδια, το ουρεόπλασμα, η σύφιλη και η φυματίωση. Προσωπική πολύχρονη εμπειρία των συγγραφέων αναδεικνύει τις φλεγμονές του προστάτη ως τα κυριότερα αίτια της ανδρικής υπογονιμότητας, και οφείλονται στην πρωκτική επαφή χωρίς προφυλακτικό.
• Προστατική κύστη του Muller: αφορά την παρουσία μίας συγγενούς κύστης μέσα στον προστάτη που προκαλεί απόφραξη των εκσπερματιστικών πόρων.
  Μετά από επεμβάσεις στη βουβωνική περιοχή ή στο όσχεο: απόφραξη ή διακοπή της γεννητικής οδού μπορεί να προκληθεί ιατρονενώς κατά τη διενέργεια επεμβάσεων για την αντιμετώπιση μιας βουβωνοκήλης κιρσοκήλης, υδροκήλης κ.α.
• Συγγενής απλασία του σπερματικού πόρου ή της επιδιδυμίδας: πρόκειται για εκ γενετής έλλειψη των στοιχείων αυτών. Όταν βρίσκεται αυτή η ανωμαλία, θα πρέπει να γίνεται έλεγχος στον άνδρα για το γονίδιο της κυστικής ίνωσης, για την αποφυγή γέννησης παιδιού με τη θανατηφόρα αυτή ασθένεια, αφού το παθολογικό γονίδιο ανευρίσκεται σε ένα ποσοστό 4% των ανδρών.

Ενδοκρινικές Διαταραχές

Είναι γενικά σπάνιες καταστάσεις (1,3-2%) και περιλαμβάνουν:

• Δυσλειτουργία του υποθαλάμου – απαντάται σε κάποια σπάνια σύνδρομα (Kallmann, Prader-Willi)
• Ανεπάρκεια της υπόφυσης – εδώ υπάρχει μειωμένη παραγωγή των ορμονών της υπόφυσης (FSH και LΗ) και μπορεί να οφείλεται σε όγκους, έμφρακτα ή επεμβάσεις στην υπόφυση, παρατηρείται όμως και σε αιματολογικές ασθένειες, όπως η δρεπανοκυτταρική και η β-μεσογειακή αναιμία.
• Υπερπρολακτιναιμία: αύξηση της παραγωγής της ορμόνης προλακτίνης μπορεί να οφείλεται σε αδενώματα (καλοήθεις όγκους) της υπόφυσης και προκαλεί υποσπερματογένεση.
• Εξωγενείς ορμόνες – η περίσσεια οιστρογόνων, ανδρογόνων ή γλυκοκορτικοειδών συνήθως από εξωγενή λήψη, μπορεί να επηρεάσει τη σπερματογένεση.
• Υπερθυρεοειδισμός, νεανικός σακχαρώδης διαβήτης

Κιρσοκήλη

Πρόκειται για κιρσοειδή διάταση του φλεβικού πλέγματος του σπερματικού τόνου, που αποχετεύει το αίμα από τον όρχη προς τη σπερματική φλέβα. Ανευρίσκεται στο 15-20% του γενικού πληθυσμού, ποσοστό που ανέρχεται στο 35% των ανδρών με υπο-γονιμότητα. Διαταραχές στο σπερμοδιάγραμμα αναδεικνύονται στο 50% των ανδρών με κιρσόκήλη. Η κιρσοκήλη επιφέρει καθυστέρηση της ανάπτυξης του εφηβικού όρχεος και συνδέεται με ορισμένες ορμονικές διαταραχές. Ο πιο πιθανός μηχανισμός βλάβης είναι η αυξημένη θερμοκρασία στο όσχεο λόγω της λίμνασης του αίματος. Η διάγνωση τίθεται βασικά με τη φυσική εξέταση και επιβεβαιώνεται με το έγχρωμο Doppler. Η διόρθωση είναι είτε χειρουργική, είτε με εμβολισμό της έσω σπερματικής φλέβας

Ανοσολογικά Αίτια

Νεότερα δεδομένα καταδεικνύουν ότι σε ένα ποσοστό 10-20% της ανεξήγητης υπογονιμότητας η αιτιολογία είναι μια ανοσολογική διαταραχή που εκφράζεται με την παρουσία αντισπερματικών, αντιθυρεοσφαιρικών αντιμιτοχονδριακών ή αντικαρδιολιπινικών αντισωμάτων στον ορό του αίματος ή στο σπέρμα του άνδρα και στον ορό της γυναίκας καθώς και αντιπατρικών αντισωμάτων στη βλέννη του τραχήλου της μήτρας στη γυναίκα. Στα ανοσολογικά αίτια κατατάσσονται και οι διαταραχές ιστοσυμβατότητας (σύστημα ΗLΑ).

Σεξουαλικές Διαταραχές

Αρκετά ζευγάρια (ποσοστό περίπου 4,2%), αδυνατούν να φθάσουν σε ολοκληρωμένη σεξουαλική πράξη, με αποτέλεσμα τη γονιμοποίηση, συνεπεία κάποιων από τις ακόλουθες καταστάσεις:

• στυτική δυσλειτουργία – διαταραχές εκσπερμάτισης
• υποσπαδίας και άλλες ανατομικές δυσμορφίες
• συχνότητα – συγχρονισμός

Οι καταστάσεις αυτές θα πρέπει να αναγνωρίζονται και να αντιμετωπίζονται, κάτι που προϋποθέτει την ύπαρξη σωστής ενημέρωσης και σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, κάτι το οποίο δυστυχώς είναι ανύπαρκτο στη χώρα μας.

Φάρμακα, Περιβάλλον, Στρες

Η παραγωγή των σπερματοζωάριων, όπως είπαμε, είναι μία πολύπλο¬κη και πολύ ευαίσθητη διαδικασία, η οποία επηρεάζεται από πάρα πολλούς παράγοντες που μπορεί να υπάρχουν στο περιβάλλον μας. Έτσι, η λήψη κάποιων φαρμάκων, η κατάχρηση αλκοόλ, το κάπνισμα, η τακτική έκθεση σε υψηλές θερμότητες για εργασιακούς λόγους ή με τη χρήση σάουνας και τακτικών μεγάλης διάρκειας θερμών λουτρών, μπορούν να βλάψουν τη σπερματογένεση, ενώ είναι βέβαιη και η βλαπτική επίδραση της έκθεσης σε τοξικούς παράγοντες, όπως φυτοφάρμακα, εντομοκτόνα, μυκητοκτόνα, κάδμιο, κασσίτερο, μόλυβδο, πλαστικά, διοξίνες, ακτινοβολίες και άλλα. Δεν θα πρέπει να παραγνωρίζεται και το άγχος, το στρες της καθημερινότητας, καθώς και άλλοι ψυχολογικοί παράγοντες που μπορεί να δρουν αρνητικά στο ορμονικό προφίλ και τη σπερματογένεση του υπογόνιμου άνδρα. Τέλος, ερευνάται ιδιαίτερα τελευταία η επίδραση της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας στην παραγωγή του σπέρματος, καθώς στη ζωή μας προστίθενται καθημερινά συσκευές που παράγουν τέτοια ακτινοβολία, κάποιες από τις οποίες μάλιστα τις έχουμε καθημερινά σε επαφή με το σώμα μας, ακόμα και όλη τη μέρα (κινητά τηλέφωνα, Bluetooth, mp3 players, ραδιόφωνα, υπολογιστές, τηλεοράσεις, φούρνοι μικροκυμάτων κλπ).

Πρέπει να τονίσουμε στο σημείο αυτό ιδιαίτερα, ότι από μία πρόσφατη μελέτη που ανακοινώθηκε στο Πανευρωπαϊκό Συνέδριο για την Ανθρώ¬πινη Αναπαραγωγή στο Βερολίνο, προκύπτει ότι η καθημερινή χρήση κινητού τηλεφώνου μειώνει τις παραμέτρους του σπέρματος σε νέους άνδρες σε ποσοστό έως και 33%.

Ιδιοπαθής Ανεπάρκεια Σπερματικού Επιθήλιου (ΙΑΣΕ)

Πρόκειται για περιπτώσεις υπογονιμότητας όπου παρά τον πλήρη έλεγχο, δεν αναδεικνύεται κάποιος αιτιολογικός παράγοντας. Τότε μιλάμε για ΙΑΣΕ, η οποία αντιπροσωπεύει τουλάχιστον το 25% των περιπτώσεων υπογονιμότητας.

Όπως καταλαβαίνουμε από όσα έχουμε πει έως τώρα, είναι πολύ σημαντικό να βρεθεί η αιτία που καθιστά έναν άνδρα υπογόνιμο, ούτως ώστε να μπορέσουμε να του δώσουμε μία τελική ολοκληρωμένη διάγνωση και να του προσφέρουμε την κατάλληλη κατά περίπτωση θεραπεία. Για να έχει λοιπόν ο υπογόνιμος άνδρας την ευκαιρία για την καλύτερη δυνατή αντιμετώπιση και τη μεγαλύτερη πιθανότητα για επίλυση του προβλήματος του, υπεύθυνα και τεκμηριωμένα, θα πρέπει να απευθυνθεί στον ειδικό γιατρό, ο οποίος είναι o Ουρολόγος-Ανδρολόγος. Αυτός θα αναλάβει να ανακαλύψει πού οφείλεται η υπογονιμότητά του, μέσα από μια συγκεκριμένη διαδικασία που περιλαμβάνει τα ακόλουθα βήματα:

Πρώτη επίσκεψη: Ιστορικό και κλινική εξέταση

Η πρώτη επαφή με τον υπογόνιμο άνδρα απαιτεί τη λήψη ενός πολύ καλού ιστορικού από τον ειδικό γιατρό, το οποίο θα πρέπει να γίνεται σε κλίμα αμοιβαίας καλής διάθεσης, εμπιστοσύνης και ειλικρίνειας, και θα πρέπει να περιλαμβάνει:

• τη χρονική διάρκεια που επιθυμεί το ζευγάρι να τεκνοποιήσει και έχει ξεκινήσει την προσπάθεια προς αυτήν την κατεύθυνση
• τη συχνότητα, την ποιότητα και την ορθότητα των σεξουαλικών επαφών (ελεύθερες κολπικές επαφές, με την ύπαρξη ικανής στύσης και πραγματοποίηση πλήρους ενδοκολπικής εκσπερμάτισης ανά διήμερο αποτελούν κατάλληλες συνθήκες για το επιθυμητό αποτέλεσμα).
• την τήρηση σωστής σεξουαλικής υγιεινής: θα πρέπει να έχει προηγηθεί πρόσφατη φροντίδα των γεννητικών περιοχών και από τους δύο συντρόφους, ενώ θα πρέπει να αποφεύγονται αυστηρά οι πρωκτικές επαφές χωρίς τη χρήση προφυλακτικού,
• από το ατομικό ιστορικό του άνδρα, εάν έχει περάσει κάποιες φλεγμονές ή έχει υποστεί κακώσεις των γεννητικών οργάνων, αν έχει υποβληθεί σε κάποια επέμβαση στα γεννητικά όργανα ή στη βουβωνική περιοχή, ή τέλος αν έχει ιστορικό κρυψορχίας, συστροφής όρχεος ή παρωτίτιδας στην εφηβεία.
• τις προσωπικές συνήθειες του άνδρα: κατανάλωση καπνού, αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών, διατροφή, άσκηση, λήψη συμπληρωμάτων διατροφής
• τη λήψη ορμονών και φαρμάκων για οποιαδήποτε πάθηση
• τις εργασιακές του συνθήκες: έκθεση σε χημικά ή φάρμακα, καθιστική πολύωρη εργασία, έκθεση σε υψηλές θερμοκρασίες, εργασιακό στρες.
• το κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον του: καλές και ήρεμες συνθήκες, ή φορτισμένο και στρεσογόνο περιβάλλον.

Μετά τη λήψη του ιστορικού, ακολουθεί η κλινική εξέταση του υπογόνιμου άνδρα από το γιατρό, ο οποίος ελέγχει:

• τη φυσιολογική μορφή και μέγεθος του πέους και των όρχεων, τη μορφή και την υφή της επιδιδυμίδας, την παρουσία των σπερματικών πόρων
• την παρουσία κιρσοκήλης, με ψηλάφηση του οσχέου σε κατάκλιση και σε όρθια θέση, πριν και κατά το σφίξιμο της κοιλιάς του πάσχοντας
• την ύπαρξη βουβωνοκήλης ή υδροκήλης
• την κλινική παρουσία φλεγμονής των γεννητικών αδένων, που εκδηλώνεται με άλγος κατά την ψηλάφηση των όρχεων και των επιδιδυμίδων καθώς και του προστάτη κατά τη δακτυλική εξέταση, η οποία πρέπει πάντα να γίνεται για
• την εκτίμηση της κατάστασης του τελευταίου.
• την κατάσταση των δευτερευόντων χαρακτηριστικών του φύλου (δέρμα, τριχοφυΐα, κατανομή του λίπους, μυϊκή μάζα, παρουσία γυναικομαστίας).

Αφού ολοκληρωθεί και η κλινική εξέταση, ανάλογα και με τα ευρήματα, ο γιατρός παραπέμπει τον υπογόνιμο άνδρα για εργαστηριακό έλεγχο.

Εργαστηριακός έλεγχος

Σπερμοδιάγραμμα: αποτελεί την πρώτη και πιο βασική εργαστηριακή εξέταση, αφού εάν είναι φυσιολογικό δεν θεωρείται ο άνδρας υπογόνιμος, αλλά αναζητούνται άλλοι παράγοντες. Το δείγμα του σπέρματος συλλέγεται με αυνανισμό σε αποστειρωμένο δοχείο, αφού έχει προηγηθεί αποχή 2-5 ημερών και πρέπει να εξετάζεται όσο το δυνατόν πιο άμεσα, γι’ αυτό προτιμάται η λήψη να γίνεται στο εργαστήριο. Ελέγχονται η οσμή και η χροιά, ο όγκος του δείγματος, το ρΗ του, η ρευστότητα του σπερματικού υγρού και ο χρόνος πλήρους ρευστοποίησης, ο αριθμός των σπερματοζωαρίων και η κινητικότητά τους, το ποσοστό φυσιολογικών και ανώμαλων μορφών σπερματοζωαρίων, καθώς και το αν υπάρχουν συγκολλήσεις μεταξύ τους. Μπορεί κατά περίπτωση να γίνουν και κάποιες βιοχημικές εξετάσεις στο σπέρμα, όπως η μέτρηση φρουκτόζης, κορνιτίνης, ψευδαργύρου κ.α. Το σπερμοδιάγραμμα θεωρείται φυσιολογικό, όταν πληρει τις ακόλουθες προϋποθέσεις:

• όγκος 2-5 κ.εκ., ρΗ 7,2-7,8
• όχι αυξημένη γλοιότητα, χρόνος ρευστοποίησης 20 λεπτά
• αριθμός σπερματοζωαρίων > 20 εκατομμύρια/κ.εκ
• κινητικότητα: ζωηρή και ασθενή κίνηση προς τα εμπρός > 50%, εκ των οποίων τουλάχιστον 25% με ζωηρή προωθητική κίνηση
• μορφολογία: > 14% φυσιολογικές μορφές, σύμφωνα με τα κριτήρια Kruger και Mengfeld
• πυοσφαίρια λιγότερα από 1.000.000 ανά κυβικό εκατοστό, αρνητικές καλλιέργειες για κοινά μικρόβια (αερόβια και αναερόβια), καθώς και για χλαμύδια, μυκόπλασμα, ουρεάπλασμα, τριχομονάδες
• ελαστάση, ιντερλευκίνη 6. Πρόκειται για νέους δείκτες που δείχνουν φλεγμονή στο σπερματικό υγρό.

Όταν υπάρχει χαμηλός αριθμός σπερματοζωάριων, η κατάσταση ονομάζεται ολιγοσπερμία, ενώ σαν αζωοσπερμία χαρακτηρίζεται όταν δεν βρίσκονται καθόλου σπερματοζωάρια στο δείγμα. Όταν υπάρχει χαμηλή κινητικότητα τότε μιλάμε για ασθενοσπερμία, ενώ όταν υπάρχουν πολλές ανώμαλες μορφές τότε η κατάσταση χαρακτηρίζεται ως τερατοσπερμία. Πολλές φορές συνυπάρχουν όλες οι διαταραχές και η κατάσταση περιγράφεται σαν ολιγοασθενοτερατοσπερμία.

• Στον εργαστηριακό έλεγχο επίσης περιλαμβάνεται και η εξέταση και καλλιέργειες του προστατικού υγρού μετά από μαλάξεις προστάτου, όταν υπάρχει υψηλή υποψία για προστατίτιδα.
• Στη συνέχεια πραγματοποιείται πλήρης ορμονικός έλεγχος, με τη μέτρηση στο αίμα των γοναδοτροπινών (LΗ, FSH), τεστοστερόνης, οιστραδιόλης προλακτίνης, SHBG και ορμονών του θυρεοειδούς (Τ3,Τ4, TSH).
• Σε ειδικές περιπτώσεις μπορεί τέλος να χρειαστεί να γίνει ανάλυση χρωμοσωμάτων (καρυότυπος), ή ανοσολογικός έλεγχος (για αντικαρδιολιπινικά, αντισπερματικά αντιμιτοχονδριακά, αντιθυρεοσφαιρινικά και αντιπατρικά αντισώματα).

Αφού γίνουν όλες αυτές οι εργαστηριακές εξετάσεις, ο υπογόνιμος άνδρας επισκέπτεται και πάλι τον ουρολόγο-ανδρολόγο.

1.5.3 Δεύτερη επίσκεψη: Εκτίμηση εργαστηριακού Ελέγχου και ολοκλήρωση του διαγνωστικού ελέγχου

Σε αυτή τη δεύτερη επίσκεψη ο ειδικός γιατρός θα εκτιμήσει τις εργαστηριακές εξετάσεις που προσκομίζει ο ασθενής και βάσει αυτών θα καθορίσει το βαθμό βαρύτητας της υπογονιμότητας και θα κάνει τη διάγνωση του ή των αιτίων που οδηγούν σε αυτήν, ούτως ώστε να σχεδιάσει και τη θεραπευτική στρατηγική που θα ακολουθήσει.

Για την ολοκλήρωση της αιτιολογικής διαγνωστικής διαδικασίας, ο ανδρολόγος μπορεί κατά περίπτωση να υποβάλλει τον πάσχοντα και σε κάποιες άλλες εξετάσεις, που είναι το έγχρωμο υπερηχογράφημα Tripleχ για τον έλεγχο και επιβεβαίωση της κιρσοκήλης, το υπερηχογράφημα νεφρών, ουροδόχου κύστεως, οσχέου και όρχεων, η ουροροομέτρηση, όταν υπάρχουν διαταραχές της ούρησης, καθώς και το διορθικό υπερηχογράφημα του προστάτη και των σπερματοδόχων κύστεων, το οποίο είναι πολύ σημαντικό και πρέπει να γίνεται σε κάθε υπογόνιμο άνδρα. Πραγματοποιείται με μία ειδική κεφαλή υπερήχων που εισάγεται στο ορθό και μας δίνει πολύτιμες πληροφορίες για όλες τις παθήσεις του προστάτη: λιθίαση, χρόνιες φλεγμονές, μικροαποστήματα, συγγενείς κύστεις του Muller ή άλλες συγγενείς ανωμαλίες, καθώς και για την παρουσία απόφραξης των σπερματοδόχων κύστεων.

Τέλος, σαν μέρος της διαγνωστικής διαδικασίας, όταν από δύο του¬λάχιστον σπερμοδιαγράμματα προκύπτει ότι υπάρχει αζωοσπερμία, θα πρέπει να γίνει βιοψία όρχεος τόσο για τη διαπίστωση ή μη της ανεπάρκειας της σπερματογένεσης, όσο και για την ανεύρεση σπερματοζωαρίων μέσα στον ορχικό ιστό, που θα καταψυχθούν και θα χρησιμοποιηθούν αργότερα για εξωσωματική γονιμοποίηση.

Τις τελευταίες δύο δεκαετίες ανέκυψε, ως ερευνητικό θέμα στην ανδρική όσο και στη γυναικεία uπογονιμότητα, ο ρόλος της διατροφής. Μετά από συγκρίσεις μεταξύ γόνιμων και υπογόνιμων ανδρών, παρατηρήθηκαν σημαντικές διαφορές στο διατροφικό τους προφίλ.

Πώς μπορεί λοιπόν η διατροφή να επηρεάσει την ποιότητα του σπέρματος;

Το σπέρμα, σαν ένας ζωντανός οργανισμός, αλλά και ένα από τα υγρά του σώματος που μεταφέρουν DNA, είναι πλούσιο σε βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία. Αλλαγές στη σύσταση ταυ σπερματικού υγρού μπορεί να έχουν σαν συνέπεια, αλλαγές στην κινητικότητα αλλά και τη ζωτικότητα των σπερματοζωαρίων.

Ποια θρεπτικά συστατικά σχετίζονται με την υπογονιμότητα στον άνδρα;

Μεγάλη καταστροφή στον αριθμό των σπερματοζωαρίων μπορεί να επιφέρουν οι ελεύθερες ρίζες, που προκαλούν βλάβες στις μεμβράνες και το γενετικό υλικό του κυττάρου. Τα κύτταρα συνήθως χρησιμοποιούν τα οντιοξειδωτικά, που τα προστατεύουν από αυτές τις αλλαγές. Σημαντικά αντιοξειδωτικά που λαμβάνονται από τη διατροφή είναι τα εξής:

1. Λυκοπένιο: Το λυκοπένιο βρίσκεται σε υψηλή συγκέντρωση στο σπέρμα. Όσο πιο αυ¬ξημένη είναι η πρόσληψη λυκοπενίου από τη διατροφή, τόσο αυξάνονται τα ποσοστά του λυκοπενίου στο σπέρμα. Πλούσιες πηγές είναι η σάλτσα ντομάτας, η κέτσαπ και λιγότερο οι φρέσκιες ντομάτες.
2. Βιταμίνες C και E: Βελτιώνουν την ποιότητα του σπέρματος, περιορίζοντας τη βλάβη στις μεμβράνες. Καλές πηγές βιταμίνης C είναι τα εσπεριδοειδή φρούτα και τα ωμά λαχανικά. Η βιταμίνη Ε απαντάται στις καλής ποιότητας μαργαρίνες και έλαια, στα λιπαρά ψάρια και τους ξηρούς καρπούς.
3. Σελήνιο: Ισχυρό αντιοξειδωτικό που λαμβάνει μέρος σε πλήθος αλυσιδωτών αντιδράσεων, ενώ επηρεάζει τα κύτταρα του Leydig που παράγουν τεστοστερόνη στον άνδρα. Έρευνες έδειξαν ότι η χορήγηση σεληνίου σε μορφή συμπληρωμάτων, αύξησε την κινη¬τικότητα του σπέρματος, καθώς και τις πιθανότητες γονιμοποίησης στους περισσότερους άνδρες. Στη διατροφή μας, το προσλαμβάνουμε από τους ξηρούς καρπούς, το ψάρι και τα ολικής αλέσεως δημητριακά.
4. Ψευδάργυρος και φυλλικό οξύ: Παίζουν ρόλο στη σύνθεση του DNA και του RNA. Ανεπάρκεια ψευδαργύρου έχει σαν κλινικό σύμπτωμα τη μειωμένη σπερματογένεση και τη μειωμένη γονιμότητα. Ο ψευδάργυρος βρίσκεται στα οστρακοειδή και το ψαχνό κρέας, ενώ το φυλλικό οξύ σε σκουροπράσινα φυλλώδη λαχανικά και σε εμπλουτισμένα δημητριακά.

Ποιοι διατροφικοί παράγοντες μειώνουν την ποιότητα του σπέρματος.

1. Παχυσαρκία: Το αυξημένο σωματικά λίπος δεσμεύει την ελεύθερη τεστοστερόνη του αίματος, ενώ πιθανώς να ευνοεί τη μετατροπή της τεστοστερόνης στη γυναικεία ορμόνη οιστρογόνο. Ελέγχετε και διατηρείτε το βάρος σας σε υγιή πλαίσια.
2. Διατροφή πλούσια σε φυτοοιστρογόνα: Τα φυτοοιστρογόνα είναι φαινόλες που μιμούνται τα οιστρογόνα, που παράγονται στο γυναικείο σώμα. Οι ισοφλαβόνες είναι από το πιο καλά μελετημένα και ισχυρά φυτοοιστρογόνα και περιέχονται κυρίως στη σόγια. Έχουν ενοχοποιηθεί για υπογονιμότητα, τόσο σε ζώα, όσο και σε άνδρες και η δράση τους θεωρείται περισσότερο επιβλαβής στις περιόδους που αναπτύσσεται το ανδρικό αναπαραγωγικό σύστημα. Ισοφλαβόνες περιέχονται σε προϊόντα σόγιας, στο αλεύρι σόγιας, στα συμπληρώματα φυτοοιστρογόνων, στο βρεφικό γάλα σόγιας, στο λιναρόσπορο, καθώς και στα φαγητό τύπου fast food, που χρησιμοποιούν πρωτεΐνη σόγιας, σαν φτηνή πρώτη ύλη.
3. Πολυχλωριομένες διφαινόλες και υδράργυρος: Αυτά είναι βαρέα μέταλλα που αποθηκεύονται σε ψάρια από μολυσμένα νερά αλλά και σε μεγάλα ψάρια. Αποφεύγετε λοιπόν ψάρια από μολυσμένα νερά, καθώς και την κατανάλωση φαγκριού, ξιφία, τόνου και καρχαρία. Περιορίστε την κατανάλωση κονσέρβας τόνου, σε 2 φορές την εβδομάδα.
4. Η κατανάλωση καπνού και μαριχουάνας μειώνουν την πυκνότητα του σπέρματος, την κινητικότητα και την μορφολογία του, ενώ η περίσσεια αλκοόλ μειώνει την έκκριση τεστοστερόνης.

Συνοπτικά, η διατροφή που συνιστάται είναι μία ποικίλη διατροφή με πολλά φρέσκα φρούτα και λαχανικά, μαγειρεμένες ντομάτες, καλής ποιότητας κρέας έλαια και οστρακοειδή. Αποφεύγετε το φαγητό τύπου fast food, τα μεγάλα ψάρια, το κάπνισμα, την υπερκατανάλωση αλκοόλ αλλά και το σωματικό υπέρβαρο.

Οι θεραπευτικοί μας χειρισμοί κατευθύνονται από το αίτιο της υπογονιμότητας. Έτσι λοιπόν, η θεραπεία είναι ανάλογη με την κατάσταση που προκαλεί βλάβη στη σπερματογένεση και εξατομικεύεται σε κάθε ασθενή. Παρακάτω αναλύονται οι βασικές αρχές της αιτιολογικής θεραπείας της ανδρικής υπογονιμότητας.

Φλεγμονές της γεννητικής οδού και των επικουρικών αδένων

Όλα τα μέρη της γεννητικής οδού μπορεί να προσβληθούν από μικροβιακή λοίμωξη, ο προστάτης είναι όμως ο αδένας που συμμετέχει σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις και που είναι πιο δύσκολο να αντιμετωπιστεί η λοίμωξή του ριζικά. Γενικά στις λοιμώξεις της γεννητικής οδού χορηγούμε αντιβιοτικά ανάλογα με το μικρόβιο που ανευρίσκεται στις καλλιέργειες ούρων και ουρηθρικού εκκρίματος πριν και μετά από μαλάξεις προστάτου και βάσει του αντιβιογράμματος που προκύπτει από αυτές (δοκιμασία 4 ποτηριών, κατά Stamey-Meares,).

Συγκεκριμένα όμως ο προστάτης έχει μία ιδιαίτερη αιμάτωση, λόγω της οποίας δημιουργείται ένας φραγμός μεταξύ του αίματος και του αδένα, που δεν επιτρέπει σε όλα τα κοινά αντιβιοτικά να εισχωρήσουν σε αυτόν. Τα φάρμακα που διαπερνούν αυτόν το φραγμό, είναι η Δοξυκυκλίνη, η ερυθρομυκίνη και τα νεότερα μακρολίδια (αζιθρομυκίνη, ροξυθρομυκίνη, κλαριθρομυκίνη), οι αμινογλυκοσίδες που όμως υπάρχουν μόνο σε ενέσιμη μορφή και τέλος οι κινολόνες (με κύριους εκπροσώπους τους σιπροφλοξασίνη, οφλοξασίνη, λεβοφλοξασίνη, μοξιφλοξασίνη, προυλιφλοξασίνη) που είναι και τα συνηθέστερα χρησιμοποιούμενα φάρμακα για την αντιμετώπιση των λοιμώξεων του ουροποιογεννητικού συστήματος. Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η θεραπεία των λοιμώξεων αυτών είναι μακρά σε διάρκεια και απαιτεί για να επιτύχει υπομονή από την πλευρά του ασθενούς και πλήρη συμμόρφωση με τις οδηγίες του θεράποντος γιατρού.

Κιρσοκήλη

Όπως αναφέρθηκε και νωρίτερα, η θεραπεία γίνεται με χειρουργική απολίνωση, ή με εμβολισμό των σπερματικών φλεβών.

Η χειρουργική αντιμετώπιση, παλαιότερα γινόταν με την κλασσική μέθοδο Palomo, με μία τομή υψηλή, πάνω από το βουβωνικό πόρο, στη συνέχεια με τη μέθοδο Bernardi, τα τελευταία χρόνια όμως η τάση είναι να πραγματοποιείται η αποκατάσταση της κιρσοκήλης με προσπέλαση υποβουβωνική, και μάλιστα μικροχειρουργικά, με τη χρήση χειρουργικού μικροσκοπίου, για την αποφυγή τραυματισμού της ορχικής αρτηρίας και των λεμφαγγείων που οδηγούσαν με τις κλασσικές μεθόδους σε περισσότερες επιπλοκές.

Ο εμβολισμός της σπερματικής φλέβας είναι μια ακτινολογική επεμβατική μέθοδος με κυριότερο μειονέκτημα το υψηλό ποσοστό υποτροπής της κιρσοκήλης, ενώ τελευταία χρησιμοποιούνται και κάποιες μέθοδοι σκληροθεραπείας με έγχυση ειδικών ουσιών στις διατεταμένες φλέβες, πάλι μέσω μιας υποβουβωνικής τομής (μέθοδοι Tauber και Cοlρί).

Η διόρθωση της κιρσοκήλης όμως θα πρέπει να σημειωθεί ότι πρέπει να γίνεται ακολoυθώντας συγκεκριμένες ενδείξεις και όχι σε όλες τις περιπτώσεις, ενώ δεν περιμένει κανείς όφελoς όταν γίνεται σε ηλικία μεγαλύτερη των 30 ετών. Εάν γίνει σωστά η επιλογή των ασθενών που θα χειρουργηθούν από κιρσοκήλη, περιμένουμε βελτίωση στο σπέρμα σε ποσοστό περίπου 70%, που θα φανεί μετά απόo 6 μήνες από το χειρουρ¬γείο. Οι κύριες ενδείξεις αντιμετώπισης της κιρσοκήλης, όπως δίνονται από την Ευρωπαϊκή Ουρολογική Ένωση, είναι συνοπτικά οι εξής:

• Σε εφήβους ή νέους άνδρες όταν υπάρχει καθυστέρηση στην ανάπτυξη, ή ατροφία του όρχεος σύστοιχα στην κιρσοκήλη.
• Σε νέους υπογόνιμους άνδρες με παθολογικό σπερμοδιάγραμμα, όταν δεν προκύπτει από τον έλεγχο κάποια άλλη αιτία υπογονιμότητας, και αφού ενημερωθούν ότι δεν είναι 100% βέβαιη η βελτίωση των παραμέτρων του σπέρματος και η επακόλουθη εγκυμοσύνη με την διόρθωση της κιρσοκήλης.
• Όταν υπάρχει δυσμορφία στο όσχεο λόγω ευμεγέθους κιρσοκήλης, ή όταν αυτή δημιουργεί (σπάνια βέβαια), ενοχλητικά συμπτώματα.
• Δεν συνιστάται η χειρουργική αποκατάσταση της κιρσοκήλης σε άνδρες με ενδείξεις πρωτοπαθούς ορχικής ανεπάρκειας, σε υποκλινική κιρσοκήλη και σε μεγαλύτερες ηλικίες.

Τελευταίες μελέτες από τον καθηγητή W.SchiII θέτουν κάποιες επιπλέον ενδείξεις για την αντιμετώπιση της κιρσοκήλης: όταν υπάρχουν > 8% σπερματοζωάρια με ανωμαλίες αυχένος, ή > 5% άωρες μορφές, ή > 5% σπερματοζωάρια με περιελίξεις ουράς.

Αζωοσπερμία

Η αζωοσπερμία, η παντελής αδυναμία δηλαδή ανεύρεσης σπερματοζωαρίων στο εκσπερμάτισμα μετά από πολλαπλή επεξεργασία, μπορεί να οφείλεται όπως είδαμε είτε σε ορχική ανεπάρκεια, οπότε χαρακτηρίζεται ως αζωοσπερμία παραγωγικού τύπου, είτε σε απόφραξη της γεννητικής οδού οπότε χαρακτηρίζεται ως αποφρακτικού τύπου αζωοσπερμία. Να σημειώσουμε ότι αζωοσπερμία μπορεί να προκληθεί και λόγω αδυναμίας μεταφοράς του σπέρματος, από βλάβη της νευρικής οδού, όπως συμβαίνει σε μεγάλα χειρουργεία και σοβαρές κακώσεις της πυέλου, καθώς και σε κακώσεις του νωτιαίου μυελού.

• Αποφρακτικού τύπου αζωοσπερμία. Η θεραπεία έγκειται είτε στη χειρουργική αποκατάσταση της γεννητικής οδού, όταν αυτό είναι εφικτό, ή στη λήψη σπέρματος από τον όρχη για τη χρησιμοποίησή του, στη συνέχεια, για εξωσωματική μικρογονιμοποίηση (IC51).
  Η χειρουργική αποκατάσταση γίνεται στις περιπτώσεις ύπαρξης κύστης του Muller με διουρηθρική διάνοιξη, ή σε περιπτώσεις απόφραξης του σπερματικού πόρου ή της επιδιδυμίδας, στις οποίες βλέπουμε με το διαγνωστικό έλεγχο ότι μπορούμε να παρακάμψουμε την απόφραξη, συνενώνοντας υγιή, βατά τμήματα της γεννητικής οδού, με μικροχειρουργικές μεθόδους.
  Η λήψη σπέρματος στην αποφρακτική αζωοσπερμία είναι συνήθως εύκολη και μπορεί να είναι επιτυχής ακόμη και με διαδερμική αναρρόφηση με βελόνη, ενώ αν αυτή δεν αποδώσει, τότε καταφεύγουμε σε λήψη με ανοικτή βιοψία.
• Παραγωγικού τύπου αζωοσπερμία. Εδώ η θεραπεία έγκειται αποκλειστικό στην ανεύρεση σπερματοζωαρίων σε ορχικό ιστό μετά από πολλαπλές βιοψίες και στους δύο όρχεις.
  Πρέπει να σημειωθεί ότι σε πολλές περιπτώσεις δεν ανευρίσκονται ώριμα σπερματοζωάρια, οπότε γίνεται ειδική καλλιέργεια του ορχικού ιστού, για να πάρουμε γεννητικά κύτταρα πρωιμότερου σταδίου ανάπτυξης (σπερματίδες) και να τα χρησιμοποιήσουμε για ICSI.
  Να αναφέρουμε ότι το 1996 γεννήθηκε από την ομάδα μας στη Θεσσαλονίκη το πρώτο παιδί με γονιμοποίηση από στρογγυλή σπερματίδα (πρωιμότερη μορφή γεννητικού κυττάρου), που ακολουθήθηκε και από τη γέννηση και άλλων παιδιών στον κόσμο με την ίδια μέθοδο (ROSI ή ELSI).
  Ωστόσο, σήμερα πια οι γενετιστές προτείνουν η μικρογονιμοποίηση να γίνεται με τη χρήση μόνο σπερματοζωαρίων, ή το πολύ ώριμης σπερματίδας. Σε κάθε περίπτωση πάντως, η κατάψυξη για φύλαξη και στη συνέχεια η καλλιέργεια και επεξεργασία του ορχικού ιστού για τη λήψη γεννητικών κυττάρων, δίνει ελπίδες σε κάθε αζωοσπερμικό ασθενή να γίνει βιολογικός πατέρας.
• Αδυναμία μεταφοράς (νευρολογική βλάβη). Γίνονται σε ειδικά κέντρα προσπάθειες πρόκλησης εκσπερμάτισης με ηλεκτρική διέγερση (electroejaculation), ή καταφεύγουμε και εδώ σε βιοψίες όρχεος.

Να σημειώσουμε επίσης, ότι κάθε νέος ασθενής που θέλει στο μέλλον να γίνει πατέρας και πρέπει να υποβληθεί σε χημείο – ή ακτινοθεραπεία λόγω καρκίνου του όρχεος ή άλλης κακοήθειας, θα πρέπει να δίνει σπέρμα για κατάψυξη.

Ανοσολογικά αίτια

Όταν υπάρχουν ενδείξεις υπογονιμότητας ανοσολογικής αιτιολογίας, με ή χωρίς την παρουσία αντισωμάτων, ή ανοσολογικής αρχής ασυμβατότητα σπέρματος και τραχηλικών και κολπικών εκκρίσεων, θα πρέπει το ζευγάρι να παραπέμπεται σε ειδικό ανοσολόγο, καθώς οι εμπειρικές θεραπείες με κορτικοειδή που εφαρμόστηκαν κατά το παρελθόν, απεδείχθησαν αναποτελεσματικές και με αρκετές παρενέργειες.

Ενδοκρινικές διαταραχές

Στις ορμονικές διαταραχές, περιλαμβάνονται κάποιες περιπτώσεις που επέρχεται μια ανισορροπία μεταξύ των ορμονών τόσο του φύλου, όσο και των θυρεοειδικών ορμονών, ενώ δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει ο έλεγχος του σακχάρου, καθώς μπορεί πίσω από μια υπογονιμότητα να κρύβεται ένας υποκλινικός σακχαρώδης διαβήτης. Ο Ουρολόγος-Ανδρολόγος θα διορθώσει τις δυσαρμονίες των ορμονών του φύλου, οι οποίες πολλές φορές είναι και παροδικές και μπορεί να οφείλονται και απλά σε καταστάσεις άγχους και στρες, ενώ επί θυρεοειδικής δυσλειτουργίας ή σακχάρου θα πρέπει να παραπέμπεται ο ασθενής σε Ενδοκρινολόγο.

Η ενδοκρινική κατάσταση υπογονιμότητας που θεραπεύεται με βεβαιότητα είναι ο υπογοναδοτροπικός υπογοναδισμός, όπου η σπερματογένεση αποκαθίσταται μετά από θεραπεία αρκετών, (6-24) μηνών, με γοναδοτροπίνες.

Στις περιπτώσεις που οι ενδοκρινικές διαταραχές οφείλονται σε κάποια χρωμοσωμική ανωμαλία στα πλαίσια κάποιου συνδρόμου, όπως στο σύνδρομο Kleinefelter, πρέπει οπωσδήποτε να συνεργαζόμαστε με Γενετιστή, ο οποίος θα κάνει και τον προεμφυτευτικό διαγνωστικό χρωμοσωμικό έλεγχο, για την αποφυγή γέννησης παιδιών με το ίδιο σύνδρομο.

Ιδιοπαθής ολιγοασθενοτερατοσπερμια

Στην περίπτωση αυτή γίνεται εμπειρική θεραπεία με διάφορα θεραπευτικά σχήματα, με πτωχά όμως συνήθως αποτελέσματα. Μελέτες προσωπικές του Κου Δρακόπουλου, όσο και κάποιες που τρέχουν αυτή τη στιγμή στη Γερμανία, καταδεικνύουν την ευεργετική επίδραση στη σπερματογένεση στις περιπτώσεις ιδιοπαθούς υπογονιμότητας των ιχνοστοιχείων Ψευδαργύρου και Σεληνίου, σε συνδυασμό με τα αμινοξέα Ι-Αργινίνη, Ι-Καρνιτίνη και τις βιταμίνες Ε και 66.

Πολύ συχνά εφαρμόζονται ως εμπειρική θεραπεία η αγωγή με αντιοιστρογόνα (Ταμοξιφαίνη) σε συνδυασμό με αντιοξειδωτικά (βιταμίνη Ε) και Ι-Καρνιτίνη, παρότι έχουν αμφίβολη αποτελεσματικότητα, αφού φαίνεται να μην παρουσιάζουν επιβλαβείς παρενέργειες.

Ένα άλλο εμπειρικό σχήμα προτείνεται οπό τον καθηγητή ενδοκρινολογίας κ. Αδαμόπουλο και αφορά στη χορήγηση Τομοξιφαίνης με Ενδεκονοϊκή Τεστοστερόνη.

Πέραν αυτών, συνιστώνται στον υπογόνιμο άνδρα οπό διατροφικής πλευράς, η κατανάλωση οστρακοειδών, μαύρου πολύσπορου ψωμιού ολικής άλεσης, ξηρών καρπών, βασιλικού πολτού, ακτινιδίων και φυσικών χυμών, ενώ τέλος συνιστάται επί παχυσαρκίας η απώλεια βάρους και βεβαίως η διακοπή του καπνίσματος και η λογική κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών, για λεπτομέρειες βλέπε τις οδηγίες της Διαιτολόγου – Διατροφολόγου κ. Χρ. Δρακοπούλου.

Τελικά…

• Σε όσα προαναφέρθηκαν εξαντλείται και η δυνατότητα θεραπείας της ανδρικής υπογονιμότητας. Όταν παρόλα αυτά δεν επιτυγχάνεται σύλληψη σε εύλογο χρονικό διάστημα, θα πρέπει να παροτρύνουμε το ζευγάρι να προχωρήσει σε τεχνικής υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, δηλαδή αρχικά σπερματέγχυση (έως και τρεις προσπάθειες) και επί αποτυχίας σε εξωσωματική γονιμοποίηση, ειδικά όταν οι ηλικίες των συντρόφων είναι άνω των 40 ετών.
• Θα πρέπει ειδικά οι νέοι άνδρες να λαμβάνουν μέτρα ώστε να μειώνουν κατά το δυνατόν την έκθεσή τους σε πηγές Ηλεκτρομαγνητικής Ακτινοβολίας, με περιορισμό της χρήσης της οθόνης (τηλεόραση, Η/Υ, Video Games) και του κινητού τηλεφώνου, το οποίο δεν θα πρέπει να αναρτάται και σε σημεία που να είναι κοντά στους όρχεις (στην τσέπη του παντελονιού η σε τσαντάκι μέσης).
• Τέλος, να τονίσουμε ότι για το μεγαλύτερο δυνατό όφελος του υπογόνιμου άνδρα και του ζευγαριού, απαιτείται η καλή συνεργασία μεταξύ των εμπλεκομένων γιατρών και βιολόγων αναπαραγωγής.

Γυναικεία υπογονιμότητα

Επιστημονικές έρευνες ανακάλυψαν παράγοντες που λειτουργούν ευεργετικά στη γονιμότητα. ‘Όταν αυτοί οι παράγοντες συνδυάστηκαν και ακολουθηθήκαν σε µια διατροφή που ονομάστηκε «διατροφή της γονιμότητας», σημειωθήκαν

θετικά αποτελέσματα σε υγιείς κατά τα άλλα γυναίκες. Ποιο είναι αυτά τα συστατικά;

1. Η κατανάλωση σιδήρου από συµπληρώµατα ή από μη-αιμικές πηγές μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο της υπογονιμότητας. Οι µη-αιµικές πηγές είναι τα σκουροπράσινα φυλλώδη λαχανικά όπως το σπανάκι και το μπρόκολο και τα όσπρια
2. Η κατανάλωση µιας τουλάχιστον μερίδας πλήρων σε λιπαρά γαλακτοκομικών την ημέρα. Η κατανάλωση µόνο χαμηλών σε λιπαρά γαλακτοκομικών αντιθέτως, μείωσε παράγοντες της γονιμότητας.
3. Η πρόσληψη πρωτεϊνών από φυτικές παρά ζωικές πηγές, όπως τα δημητριακά και τα όσπρια.
4. Η κατανάλωση φυτικών ακόρεστων ελαίων όπως το ελαιόλαδο το ηλιέλαιο το καλαμποκέλαιο. Σε διατροφές όπου υπερείχαν τα trans υδρογονωμένα λιπαρά (σκληρές μαργαρίνες, ζωικά λίπη και κακής ποιότητας έλαια από βιομηχανίες τροφίμων) σε βάρος των φυτικών, η γονιμότητα ήταν μειωμένη.
5. Η χρήση πολυβιταμινούχων σκευασμάτων έχει συνδεθεί με την μείωση της υπογονιμότητας σε μερικές έρευνες.
6. Η μείωση της κατανάλωσης πολύ επεξεργασμένων δημητριακών και άλλων αμυλωδών τροφών, καθώς και ζάχαρης, ιδιαίτερα σε γυναίκες που έχουν διαγνωσθεί με το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών.

Όταν λοιπόν ακολουθήθηκε ένας συνδυασμός των παραπάνω βελτιώθηκε σε ερευνητικό επίπεδο η γονιμότητα σε κατά τ’ άλλα υγιείς γυναίκες. Σε αυτό το επίπεδο, χρειάζονται περισσότερες έρευνες για την έκδοση οδηγιών.

Άλλοι διατροφικοί παράγοντες που έχει φανεί ότι παίζουν κάποιο ρόλο είναι οι εξής:

1. Η uποθρεψία και το πολύ χαμηλό σωματικό βάρος (ΔΜΣ <20). Η εγκυμοσύνη και ο θηλασμός είναι δυο καταστάσεις που χρειάζονται περίσσεια ενέργειας από το σώμα (λίπος στις λιπαποθήκες του σώματος). Όταν οι λιπαπαθήκες του ατόμου είναι χαμηλές, µειώνεται η γονιμότητα για να αποφευχθεί η πιθανότητα γονιμοποίησης σε ένα σώμα που δεν έχει αρκετή ενέργεια για να μπορέσει να κυοφορήσει και έπειτα να θρέψει το έμβρυο. Αυτό μπορεί να συμβεί σε γυναίκες µε πολύ χαμηλή κατανάλωση τροφής (συνεχείς υποθερμιδικές, δίαιτες), σε γυναίκες που χάνουν βάρος λόγω κάποιας ασθένειας, σε γυναίκες µε Νευρογενή Ανορεξία ή βουλιμία αλλά και σε γυναίκες που ασκούνται υπερβολικά (αµηνόροια των αθλητών). Συνίσταται η διακοπή αυστηρά υποθερµιδικών διαιτών πριν την εγκυμοσύνη.
2. Το υπερβολικό βάρος. Ο Δείκτης Μάζας Σώματος > 25 (σωματικό υπέρβαρο) και ιδιαίτερα > 30 (παχυσαρκία) έχει δειχτεί ότι είναι ανασταλτικός παράγοντας στην τεκνοποίηση. Το αυξημένο βάρος αυξάνει την ινσουλινοαντίσταση και συχνά ευνοεί την εμφάνιση του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών. Καθώς και άλλων ενδοκρινών ανωμαλιών. Η απώλεια 5 -10 % του βάρους έχει δείξει ότι βελτιώνει σημαντικά τη γονιμότητα. Ακόμα συνίσταται η επαναφορά του βάρους σε υγιή επίπεδα πριν ή και παράλληλα με την αναζήτηση θεραπείας γονιμότητας.
3. Το κάπνισμα αλλά και το παθητικό κάπνισμα καθώς και η κατανάλωση καφεΐνης και αλκοόλ σε μέτριες δόσεις δείχνουν να μην επηρεάζουν την γονιμότητα. Τα παραπάνω ίσως να είναι φρόνιμο να μετριαστούν, όταν η γυναίκα προσπαθεί να συλλάβει, καθώς μπορεί να δημιουργήσουν πρόβλημα στο έμβρυο, σε περίπτωση εγκυμοσύνης. Η υπερκατανάλωση αλκοόλ και καφεΐνης πιθανώς να μειώνει τη γονιμότητα στις γυναίκες, ενώ η μέτρια κατανάλωση κρασιού μπορεί να λειτουργήσει ευεργετικά.
4. Περιβαλλοντικά ρυπογόνα όπως ο υδράργυρος που επεμβαίνουν σε ενδοκρινικά μονοπάτια. Σε έρευνες φάνηκε ότι τα υπογόνιμα ζευγάρια είχαν μεγαλύτερες συγκεντρώσεις υδραργύρου στο αίμα. Η αύξηση οφείλεται κυρίως στην κατανάλωση ψαρικών από μολυσμένες περιοχές. Υψηλά ποσοστά υδραργύρου έχουν τα μεγάλα ψάρια, όπως ο ξιφίας, το φαγκρί, η τούνα και ο καρχαρίας και θα πρέπει να αποφεύγονται ολωσδιόλου. Προτιμήστε μικρότερα ψάρια, γαρίδες, σολομό κτλ.
5. Η αύξηση της δραστηριότητας κυρίως της έντονης δραστηριότητας έχει δειχθεί ότι μειώνει τον κίνδυνο της υπογονιμότητας.

Συνοπτικά οι περισσότερες περιπτώσεις υπογονιμότητας στις κατά τα άλλα υγιείς γυναίκες, προλαμβάνονται ή θεραπεύονται με καλυτέρευση στη διατροφή και αλλαγή του τρόπου ζωής. Επιπλέον, οι αλλαγές στην διατροφή και στον τρόπο ζωής μπορεί να ευνοήσουν ζευγάρια που ήδη προσπαθούν να γίνουν γονείς μέσω τεχνητής γονιμοποίησης. Συνιστάται πρώτα από όλα η επαναφορά του βάρους σε υγιή πλαίσια. Η διατροφή θα πρέπει να είναι ποικίλη, να περιλαμβάνει λαχανικά και όσπρια πλούσια σε σίδηρο, να αποφεύγονται τα κακής ποιότητας λιπαρά και να προτιμώνται τα πλήρη σε λιπαρά γαλακτοκομικά. Καλό είναι να μετριαστεί η καφεΐνη και το αλκοόλ, ενώ συνίσταται να υπάρχει τακτική φυσική δραστηριότητα.