Φυσιολογικά στον προστάτη, όπως και στο υπόλοιπο σώμα, υπάρχει μία συνεχή ανανέωση των κυττάρων, όπου τα νέα κύτταρα αντικαθιστούν τα κύτταρα εκείνα που πεθαίνουν. Στον καρκίνο η ισορροπία μεταξύ των νέων και παλιών κυττάρων έχει χαθεί και πολλά νέα κύτταρα δημιουργούνται ενώ τα παλιά κύτταρα συνεχίζουν να ζουν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο καρκίνος του προστάτη μπορεί να ορισθεί σαν μία ανεξέλεγκτη ανάπτυξη των προστατικών κυττάρων. Η κακοήθης ανάπτυξη είναι γνωστή σαν καρκίνος. Ο καρκίνος είναι δηλαδή μια ομάδα από μη φυσιολογικά κύτταρα, τα οποία αναπτύσσονται πολύ πιο γρήγορα από τα φυσιολογικά κύτταρα και αρνούνται να πεθάνουν. Η διαφορά από την καλοήθη υπερπλασία είναι ότι τα καρκινικά κύτταρα μπορούν να εισβάλουν και να διηθούν παρακείμενους φυσιολογικούς ιστούς – όπως στην περίπτωση του καρκίνου του προστάτη μπορεί ο καρκίνος να επεκταθεί στο ορθό και στην ουροδόχο κύστη – ή να δώσουν μεταστάσεις σε απομακρυσμένα όργανα – όπως πχ στα οστά.

Μικροσκοπικά καρκινικά κύτταρα αναπτύσσονται σε μικρές ομάδες, οι οποίες συνεχίζουν να πολλαπλασιάζονται και να γίνονται όλο και περισσότερο συμπαγείς και σκληρές μάζες.

Στην περίπτωση που ο καρκίνος ανακαλυφθεί προτού επεκταθεί έξω από τον προστάτη τότε είναι θεραπεύσιμος με πολύ καλές πιθανότητες επιτυχίας.

Ο καρκίνος του προστάτη είναι σήμερα σε όλες σχεδόν τις αναπτυγμένες δυτικές κοινωνίες η συνηθέστερη κακοήθη ασθένεια του άνδρα. Ετησίως νοσούν στην Ελλάδα περίπου 4.000 άνδρες από καρκίνο του προστάτη και πεθαίνουν περίπου 1.500 από τις επακόλουθες νοσογόνους καταστάσεις του. Έτσι ο καρκίνος του προστάτη είναι η δεύτερη συχνότερη αιτία θανάτου από καρκίνο στον άνδρα μετά από τον καρκίνο του πνεύμονα, αν και η έγκαιρη διάγνωση του αυξάνει σημαντικά τις πιθανότητες πλήρους ίασης.

Ο καρκίνος του προστάτη σπάνια παρουσιάζεται σε άνδρες νεότερους από 50 ετών. Συνήθως εμφανίζεται στην 6η ή 7η δεκαετία της ζωής. Φαίνεται ότι είναι σχεδόν αναπόφευκτο ότι εάν κάποιος ζήσει πάρα πολλά χρόνια θα αναπτύξει οπωσδήποτε και καρκίνο του προστάτη. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι όλοι οι άνδρες θα γνωρίζουν ότι έχουν καρκίνο του προστάτη και θα χρειάζονται οπωσδήποτε κάποια θεραπεία ή ότι θα πεθάνουν οπωσδήποτε από την νόσο.

Η συχνότητα εμφάνισης καρκίνου του προστάτη έχει σχεδόν διπλασιαστεί κατά την διάρκεια των τελευταίων 20 χρόνων, πιθανόν επειδή οι θάνατοι από καρδιακά νοσήματα έχουν ελαττωθεί τις τελευταίες δεκαετίες. Περισσότεροι άνδρες ζουν όλο και πιο πολύ σε προχωρημένες ηλικίες και μάλιστα στις δεκαετίες όπου ο κίνδυνος εμφάνισης του καρκίνου του προστάτη είναι υψηλότερος.

Τα τελευταία χρόνια ακούγεται συχνά η λέξη «επιδημία» καρκίνου του προστάτη. Παρά την υπερβολή της ορολογίας αυτής, η εξαιρετική αύξηση των νέων περιστατικών δικαιολογεί αυτό τον όρο επιδημία. Η πιθανότητα, δηλαδή, ότι ένας στους εφτά άνδρες να παρουσιάσει καρκίνο του προστάτη, ο οποίος μάλιστα αν δεν θεραπευτεί καθίσταται θανατηφόρος, είναι μία τρομακτική πραγματικότητα.

Μετά την γνωστοποίηση του βαθμού επιθετικότητας του καρκίνου του προστάτη το επόμενο βήμα είναι ο καθορισμός της σταδιοποίησης, δηλαδή εάν και κατά πόσο έχει εξαπλωθεί ο καρκίνος. Από τον πιο περιορισμένο μέσα στον προστάτη, μέχρι τον πιο εκτεταμένο (μεταστατικό) καρκίνο υπάρχουν στάδια που εκφράζονται με ακρίβεια, έτσι ώστε να υπάρχει πλήρης αντίληψη αλλά και συνεννόηση.

Γνωρίζοντας το στάδιο του καρκίνου του προστάτη μπορούμε να κάνουμε με μεγαλύτερη ασφάλεια τις θεραπευτικές μας επιλογές. Το κλινικό στάδιο καθορίζεται με βάση την δακτυλική εξέταση του ορθού, τις βιοψίες του προστάτη και τισ ακτινογραφικές και πυρηνικές εξετάσεις (αξονικη/μαγνητική τομογραφία, σπινθηρογράφημα οστών). Η τελική παθολογοανατομική ταξινόμηση σε στάδια (παθολογοανατομικό στάδιο) γίνεται όταν ο παθολογοανατόμος εξετάσει τον προστάτη, τις σπερματοδόχες κύστεις και του λεμφαδένες (αν έγινε λεμφαδενεκτομή) που αφαιρέθηκαν κατά την διάρκεια της ριζικής προστατεκτομής.

Το σύστημα που σήμερα επικρατεί διεθνώς είναι το σύστημα ΤΝΜ.

• Το «Τ» (Tumor) μπορεί να είναι 1 μέχρι 4 όπου το ένα είναι ένας μικροσκοπικός (περιορισμένος στον προστάτη) καρκίνος και το 4 είναι εκείνος που εκτείνεται σε γειτονικούς του προστάτη ιστούς.
• Το «Ν» (Node) που σημαίνει λεμφαδένας. Μπορεί να είναι μηδέν (Ν0) όταν δεν υπάρχουν μεταστάσεις σε λεμφαδένες μέχρι Ν3 που υποδηλώνει εθεμεγέθεις μεταστάσεις σε λεμφαδένες.
• Το «Μ» (Metastasis) καταγράφεται από Μ0, χωρίς μεταστάσεις μέχρι Μ1 που σημαίνει μεταστάσεις σε απομακρυσμένους λεμφαδένες (Μ1a), στα οστά (Μ1b), σε άλλα απομακρυσμένα όργανα όπως πχ στο συκώτι, κλπ. (M1c).

Ο καθορισμός της τοπικής επέκτασης του καρκίνου του προστάτη καθορίζεται από το λατινικό γράμμα Τ (Tumor = Όγκος). Είναι σημαντικό να τονισθεί ότι αν και ο καρκίνος του προστάτη έχει την τάση να επεκτείνεται μπορεί να χρειασθούν χρόνια μέχρι να περάσει από το στάδιο Τ1 στο στάδιο Τ4.

Στάδιο Τ1
Στο πρώιμο στάδιο ο καρκίνος είναι τόσο μικρός που δεν μπορεί να ανιχνευτεί με την δακτυλική εξέταση από το ορθό αλλά βρίσκεται μόνο με την διορθική βιοψία που εκτελείται λόγω του αυξημένου PSA είτε ανευρίσκεται τυχαία στην παθολογοανατομική εξέταση που διενεργείται μετά από διουρηθρική προστατεκτομή που εκτελείται λόγω αποφρακτικών συμπτωμάτων κατά την ούρηση.

Στάδιο Τ2
Ο καρκίνος του προστάτη είναι ψηλαφητός κατά την δακτυλική εξέταση αλλά είναι ακόμη περιορισμένος μέσα στον προστάτη και δεν έχει διασπάσει την κάψα του.

Στάδιο Τ3
Ο καρκίνος επεκτείνεται έξω από τον προστάτη και μπορεί να έχει διηθήσει τις σπερματοδόχες κύστεις.

Στάδιο Τ4
Ο καρκίνος του προστάτη έχει επεκταθεί σε γειτονικά όργανα όπως πχ ορθό, ουροδόχο κύστη και μύες της πυέλου.

Αναλυτική σταδιοποίηση του καρκίνου του προστάτη με το σύστημα TNM

Χάρη στην στατιστική επεξεργασία των στοιχείων χιλιάδων ασθενών που υπέστησαν ριζική προστατεκτομή, μπορούμε να προβλέψουμε με ακρίβεια πάνω από 80% το μετεγχειρητικό στάδιο και τις πιθανότητες ίασης της νόσου. Τρία είναι τα πιο σημαντικά στοιχεία που μπορούμε να αξιολογήσουμε προεγχειρητικά:

• τιμή του PSA πριν από την βιοψία του προστάτη
• κλινικό στάδιο της νόσου (δηλαδή το εύρημα της δακτυλικής εξέτασης)
• Gleason score του καρκίνου (δηλαδή ο βαθμός διαφοροποίησης ή ταχύτητα ανάπτυξής του) στο υλικό της βιοψίας του προστάτη

Προεγχειρητική πρόβλεψη του μετεγχειρητικού παθολογοανατομικού σταδίου – Πίνακες του Partin

Οι πίνακες του Partin σχεδιάστηκαν και αναπτύχθηκαν από τους ουρολόγους Partin και Walsh με σκοπό να βοηθήσουν τους άνδρες και τους ουρολόγους τους να προβλέψουν το τελικό παθολογοανατομικό στάδιο, το οποίο προκύπτει μετά την ολική χειρουργική αφαίρεση του προστάτη, όταν ο παθολογοανατόμος εξετάζει τον προστάτη κάτω από το μικροσκόπιο για την παρουσία καρκίνου.

Βασισμένοι στο PSA, στο Gleason score της βιοψίας και στο κλινικό στάδιο (εύρημα της δακτυλικής εξέτασης του ορθού) μπορεί να υπολογιστεί η πιθανότητα για κάθε ένα από τα παρακάτω τέσσερα παθολογοανατομικά ευρήματα: νόσος περιορισμένη στον προστάτη, εξωπροστατική επέκταση, διήθηση των σπερματοδόχων κύστεων και διήθηση των λεμφαδένων.

Οι πίνακες αυτοί έχουν ανανεωθεί και αντανακλούν τις πρόσφατες έρευνες που έχουν γίνει σε εκατοντάδες άνδρες με νεοδιαγνωσθέντα κλινικά εντοπισμένο καρκίνο του προστάτη έτσι όπως παρουσιάστηκαν σε μεγάλο νοσοκομείο στις ΗΠΑ. Οι ουρολόγοι μπορούν να χρησιμοποιούν αυτούς του πίνακες για να συμβουλέψουν τον συγκεκριμένο ασθενή και για να μπορούν να πάρουν σοβαρές αποφάσεις σχετικά με την καταλληλότερη θεραπεία για την νόσο.

Οι πίνακες από I έως και IV δίνουν τις πιθανότητες των διαφόρων παθολογοανατομικών σταδίων εάν είναι γνωστά το προεγχειρητικό PSA του αίματος, το Gleason grade από την βιοψία του προστάτη και το κλινικό στάδιο. Το PSA και το Gleason score έχουν κατηγοριοποιηθεί σε ομάδες. Το PSA κατατάσσεται σε πέντε κατηγορίες: 0 έως και 2,5, 2,6 έως και 4, 4,1 έως και 6, 6,1 έως και 10, και μεγαλύτερο από 10 ng/mL. Το Gleason score κατατάσσεται σε τέσσερις κατηγορίες: από 2 έως και 4, από 5 έως και 6, 7 (υποδιαιρούμενο σε δύο ομάδες 3 +4=7 και 4 +3 =7) και τέλος από 8 έως και 10.

Στους πίνακες παρουσιάζεται η μέση τιμή της προβλεπόμενης πιθανότητας και σε παρένθεση το διάστημα εμπιστοσύνης (95% confidence intervals, δηλαδή μέσα σ’ αυτό το διάστημα βρίσκονται το 95% των προβλεπομένων τιμών), έτσι όπως προκύπτει από την στατιστική επεξεργασία των δεδομένων.

Για παράδειγμα ένας άνδρας με προεγχειρητικό PSA 2,7 ng/mL, Gleason score 6 στη βιοψία του προστάτη και μη ψηλαφητό όγκο στο προστάτη (στάδιο T1c) έχει πιθανότητες 84% να έχει εντοπισμένο καρκίνο στον προστάτη (Πίνακας Ι). Δύο άνδρες με ίδιο PSA (πχ 5,3 ng/mL) και ίδιο δακτυλικό εύρημα από το ορθό (πχ T2a) αλλά με διαφορετικό Gleason score στην προεγχειρητική βιοψία του προστάτη, ο πρώτος με 3 +4 = 7 και δεύτερος με 4 + 3 = 7 θα έχουν και διαφορετικές πιθανότητες για εντοπισμένη στον προστάτη νόσο. Ο πρώτος έχει πιθανότητα 44% (διαστημα εμπιστοσύνης από 39% έως και 50%) ενώ ο δεύτερος πιθανότητα μόνο 33% (διαστημα εμπιστοσύνης από 25% έως και 41%) να έχει καρκίνο εντοπισμένο μόνο στον προστάτη (Πίνακας Ι).

Προεγχειρητική πρόβλεψη των πιθανοτήτων ίασης μετά από ριζική προστατεκτομή – νομόγραμμα του Kattan

Και στο νομόγραμμα του Kattan χρησιμοποιούνται τρία βασικά στοιχεία (PSA, Gleason score της βιοψίας και κλινικό στάδιο). Για παράδειγμα, ένας ασθενής με PSA 3,5 ng/ml, αρνητικό δακτυλικό εύρημα (στάδιο Τ1c) και Gleason score 3+3=6 έχει πιθανότητα 97% να παραμείνει μηδενικό το PSA (δηλαδή καμία ένδειξη για υποτροπή καρκίνου του προστάτη), 5 χρόνια μετά την ριζική προστατεκτομή. Αυτό προκείπτει ως εξής: για το PSA 3,5 ng/ml έχουμε 35 βαθμούς, για το κλινικό στάδιο Τ1c κανένα βαθμό και για το Gleason score 3+3=6 έχουμε 24 βαθμούς. Προσθέτοντας όλους τους προηγούμενους βαθμούς έχουμε 35 + 0 + 24 = 59 σαν σύνολο βαθμών. Αυτό το σύνολο βαθμών (59) αντιστοιχεί περίπου σε 93% πιθανότητα διαβίωσης 5 χρόνια χωρίς ένδειξη για βιοχημική υποτροπή της νόσου (δηλαδή να παραμείνει το PSA «μηδενικό», δηλαδή ίσο ή μικρότερο από 0,3 ng/ml).

Αντίθετα σε έναν ασθενή με PSA 20ng/ml, θετικό δακτυλικό εύρημα και στους δύο λοβούς του προστάτη (στάδιο Τ2c) και Gleason score 4+3=7 έχει πολύ μικρότερη πιθανότητα (περίπου 30%) να παρουσιάζει «μηδενικό» PSA, 5 χρόνια μετά την ριζική προστατεκτομή (Σύνολο βαθμών 76 + 25 + 47 = 148).

Στον πρώτο ασθενή η ριζική προστατεκτομή χωρίς καμία συμπληρωματική αγωγή είναι η καταλληλότερη θεραπεία. Στον δεύτερο ασθενή η εγχείρηση από μόνη της δεν προσφέρει σημαντικό όφελος, λόγω των περιορισμένων πιθανοτήτων ίασης δεν συνιστάται ή αν πραγματοποιηθεί τότε πρέπει να συμπληρωθεί μετεγχειρητικά από την χρήση ορμονών και ακτινοβολίας.

Οι πίνακες του Partin και το νομόγραμμα του Kattan είναι αξιόπιστα γιατί βασίζονται σε δεδομένα ασθενών με καρκίνο του προστάτη που παρουσιάστηκαν το 2001 και έχουν επιβεβαιωθεί με δεδομένα ασθενών από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Επιπλέον είναι απλά στη χρήση τους αφού βασίζονται στην προεγχειρητική αξιολόγηση τριών μόνο δεδομένων (PSA, Gleason score της βιοψίας και κλινικό στάδιο).

Όλοι οι καρκίνοι του προστάτη δεν είναι ίδιοι. Σε μερικούς άνδρες η νόσος είναι πολύ επιθετική και απαιτείται άμεση θεραπεία ενώ σε άλλους είναι μία αργά εξελισσόμενη νόσος, η οποία είναι απίθανο να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα.

Το 80% σχεδόν όλων των καρκίνων του προστάτη διαγιγνώσκονται όταν είναι περιορισμένοι ή εντοπισμένοι στην περιοχή του προστάτη. Ασθενείς των οποίων ο καρκίνος διαγιγνώσκεται σε αυτό το πρώιμο στάδιο έχουν ποσοστό πενταετούς επιβίωσης σχεδόν 100%.

Τα ποσοστά επιβίωσης, για όλα τα στάδια του καρκίνου του προστάτη, έχουν αυξηθεί από 67% στο 92% τα τελευταία 20 χρόνια, σύμφωνα με τα στοιχεία της Αμερικανικής Εταιρείας Καρκίνου (American Cancer Society), κυρίως επειδή σήμερα περισσότεροι άνδρες διαγιγνώσκονται σε πρωιμότερα στάδια απ’ ότι παλιότερα.

Πότε όμως μπορούμε να θεωρήσουμε ότι κάποιος έχει θεραπευτεί από τον καρκίνο στον προστάτη;

Ο καρκίνος του προστάτη, όπως όλες οι μορφές καρκίνου, δεν υπόκεινται σε συγκεκριμένους κανόνες. Τα καρκινικά κύτταρα μπορεί να παραμείνουν στην πύελο, να εισχωρήσουν στο αίμα ή να υπάρχουν στα οστά και να μην αναπτύσσονται αρκετά γρήγορα ώστε να γίνουν αντιληπτά για πολλά χρόνια. Ο καρκίνος θεωρείται ότι έχει «θεραπευτεί» όταν δεν υπάρχει ένδειξη καρκίνου 10 χρόνια μετά τη θεραπεία. Ίσως να φαίνεται αρκετά τρομακτικό, αλλά σίγουρα δεν χρειάζεται να περιμένετε εναγωνίως όλο αυτό το χρονικό διάστημα. Η εξέταση PSA θα σας βοηθήσει να ανακουφιστείτε από την ανησυχία αν όλα πάνε καλά. Είναι ο καλύτερος τρόπος ανίχνευσης υποτροπής του καρκίνου του προστάτη πολύ πιο γρήγορα από τις εξετάσεις οστών ή άλλα είδη εξέτασης. Με τη ριζική προστατεκτομή, το PSA μειώνεται σε μη ανιχνεύσιμο επίπεδο στους περισσότερους ανθρώπους επειδή έχει αφαιρεθεί το όργανο παραγωγής του, ο προστάτης. Σπάνια, μικροί αδένες στην ουρήθρα μπορεί να παράγουν πολύ μικρά ποσοστά PSA σε επίπεδο ελαφρώς άνω του μη ανιχνεύσιμου, αλλά δεν αυξάνονται με το χρόνο. Με την ακτινοθεραπεία, τη βραχυθεραπεία και την ακτινοθεραπεία εξωτερικής ακτινοβόλησης, ο προστάτης δεν αφαιρείται και άρα το PSA δεν μειώνεται σε μη ανιχνεύσιμο επίπεδο. Ωστόσο, το PSA θα μειωθεί για να δηλώσει το θάνατο των καρκινικών κυττάρων και τη μείωση παραγωγής PSA. Το PSA πρέπει να μειωθεί σε ποσοστό <0,5 ng/ml και να παραμείνει σ’ αυτό το επίπεδο. Η βιοψία του προστάτη δεν χρησιμοποιείται συνήθως για να επιβεβαιώσει ότι η θεραπεία υπήρξε αποτελεσματική μετά τη βραχυθεραπεία ή την ακτινοθεραπεία εξωτερικής ακτινοβόλησης, επειδή οι αλλαγές που συμβαίνουν στα κύτταρα μετά την ακτινοθεραπεία κάνουν δύσκολη την ερμηνεία της βιοψίας. Σε αυτή την περίπτωση, βοηθά περισσότερο το PSA. 

Ο καρκίνος του προστάτη αναπτύσσεται συνήθως αργά και παραμένει αρχικά εντοπισμένος στον προστάτη αδένα, όπου δεν προκαλεί καμία σοβαρή βλάβη.

Εάν όμως παραμείνει χωρίς θεραπεία αρχίζει να να διηθεί, να “τρυπά” δηλαδή την προστατική κάψα και ν’ αναπτύσσεται πρώτα έξω απ’ αυτήν και μετά να εισβάλει στους γειτονικούς ιστούς, όπως είναι οι σπερματοδόχες κύστεις ή η ουροδόχος κύστη και να προκαλεί βλάβη (διήθηση προστατικής κάψας με εξωπροστατική επέκταση). Επειδή η πλειοψηφία των καρκίνων του προστάτη αναπτύσσεται στην περιφερική ζώνη μπορεί και ένας μικρός σχετικός όγκος να διηθήσει την κάψα και να προκαλέσει εξωπροστατική επέκταση.

Επίσης μπορεί πολύ πιο εύκολα να βρει δίοδο προς τους εξωπροστατικούς ιστούς διαμέσου των αγγείων και νεύρων που τρυπούν την κάψα του προστάτη. Το αγγειονεύρωδες δεμάτιο περνώντας δεξιά και αριστερά από τον προστάτη δίνει κλάδους μέσα στον προστάτη προτού καταλήξει στα σηραγγώδη σωμάτια του πέους παρέχοντας την απαραίτητη αγγείωση και νεύρωση για την στύση. Αυτές τις φυσιολογικές οπές της προστατικής κάψας βρίσκουν τα καρκινικά κύτταρα για να περάσουν “απρόσκοπτα” προς τα έξω. Αυτή είναι η λεγόμενη περινευριδική διήθηση, που πολλές φορές περιγράφεται στη βιοψία προστάτη και αποτελεί δυσμενή προγνωστικό παράγοντα.

Περινευριδική διήθηση: Τα καρκινικά κύτταρα χρησιοποιούν τα στυτικά νεύρα σαν οδούς ή τούνελ για να εξέλθουν ευκολότερα από τον προστάτη

Μπορεί επίσης αφού διαπεράσει την προστατική κάψα να εισβάλει στα αιμοφόρα αγγεία και να μεταφερθεί μ’ αυτά σ’ απομακρυσμένες περιοχές του σώματος, όπως είναι τα οστά της σπονδυλικής στήλης και να δημιουργήσει μία νέα καρκινική εστία, την λεγόμενη μετάσταση.

Τα καρκινικά κύτταρα μπορούν να  εισβάλουν στα αιμοφόρα αγγεία και να μεταφερθούν μακρυά δίνοντας μεταστάσεις

Τέλος, τα καρκινικά κύτταρα μπορεί να μεταφερθούν και με τα λεμφοφόρα αγγεία. Τα λεμφοφόρα αγγεία είναι σαν ένα δεύτερο σύστημα από φλέβες, τα οποία αντί για αίμα περιέχουν λέμφο, ένα υγρό που μοιάζει σαν γάλα και δεν είναι τίποτα άλλο από τα «απόβλητα» υγρά των κυττάρων. Τα λεμφοφόρα αγγεία περνούν μέσα από τους λεμφαδένες, που λειτουργούν σαν φίλτρα καθαρισμού, και τελικά αδειάζουν την λέμφο μέσα στις μεγάλες κεντρικές φλέβες. Μ’ αυτόν τον τρόπο μπορούν να προσβληθούν και οι λεμφαδένες από καρκινικά κύτταρα.

Μερικές μορφές του καρκίνου του προστάτη είναι τόσο πολύ επιθετικές που μπορούν να εξαπλωθούν και να δώσουν απομακρυσμένες μεταστάσεις πολύ γρήγορα.

Ο καρκίνος του προστάτη δίνει “κατά προτίμηση” μεταστάσεις στους λεμφαδένες της πυέλου και στα οστά κυρίως της ιεροοσφυικής περιοχής της σπονδυλικής στήλης και της πυέλου

Οι αιτίες του καρκίνου του προστάτη, όπως συμβαίνει και μ’ άλλους καρκίνους, είναι πολλές και σύνθετες. Δεν υπάρχει καμία σαφή ένδειξη, τι ακριβώς προκαλεί τον καρκίνο του προστάτη. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν συγκεκριμένοι παράγοντες που σχετίζονται μ’ αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του προστάτη.

Για τον γενικό πληθυσμό, ένας άνδρας έχει 17% πιθανότητες να νοσησει από καρκίνο του προστάτη στην διάρκεια της ζωής του και 3% πιθανότητες να πεθάνει από αυτόν.

Γνωρίζοντας το επίπεδο κινδύνου πρέπει να οργανωθεί και το αντίστοιχο σχέδιο πρόληψης. Γενικά, οι άνδρες πρέπει να ελέγχονται για καρκίνο του προστάτη από την ηλικία των 45 ετών. Eάν έχετε όμως έναν ή περισσότερους από τους παρακάτω παράγοντες κινδύνου πρέπει να αρχίζετε τον προληπτικό έλεγχο από την ηλικία των 40 ετών.

Ηλικία

H ηλικία είναι ο σημαντικότερος παράγοντας κινδύνου για καρκίνο του προστάτη. O κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου του προστάτη αυξάνει σημαντικά με την πάροδο της ηλικίας. Άνδρες από 60 έως 79 ετών έχουν 15% πιθανότητες (1 στους 7) να έχουν καρκίνο στον προστάτη. Άνδρες από 40 έως 59 ετών παρουσιάζει 3% κίνδυνο (1 στους 39) ανάπτυξης καρκίνου στον προστάτη. Aν και ο καρκίνος του προστάτη είναι σπάνιος σ’ άνδρες κάτω των 50 ετών όταν εμφανισθεί σ’ αυτές τις περιπτώσεις είναι περισσότερο επιθετικός. Με την πάροδο λοιπόν της ηλικίας αυξάνει σημαντικά και ο κίνδυνος φτάνοντας στους ογδοντάχρονους οι μισοί να έχουν καρκίνο στον προστάτη σε διαφορετικό στάδιο μ’ αποτέλεσμα να χρειάζονται και διαφορετική ή και σ’ ορισμ’ενες περιπτώσεις καθόλου θεραπεία.

Oικογενειακό ιστορικό

Ο καρκίνος του προστάτη εμφανίζεται συχνότερα σ’ ορισμένες οικογένειες υποδηλώνοντας έναν κληρονομικό ή γενετικό παράγοντα. Έχοντας έναν πατέρα ή αδερφό με καρκίνο του προστάτη διπλασιάζεται ο κίνδυνος ανάπτυξης αυτής της νόσου. Ο κίνδυνος είναι ακόμα υψηλότερος για άνδρες που έχουν περισσότερους συγγενείς με καρκίνο στον προστάτη και ιδιαίτερα όταν αυτοί οι συγγενείς είναι νέοι την ώρα της διάγνωσης. Οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει διάφορα κληρονομικά γονίδια που φαίνεται ν’ αυξάνουν τον κίνδυνο προσβολής από καρκίνο του προστάτη.

Γενετική

Μερικά κληρονομικά γονίδια αυξάνουν τον κίνδυνο νόσησης από διάφορους τύπους καρκίνου. Για παράδειγμα, κληρονομικές μεταλλάξεις στα γονίδια με το όνομα BRCA-1 ή BRCA-2 είναι η αιτία για την συχνότερη εμφάνιση του καρκίνου του μαστού και των ωοθηκών σ’ ορισμένες οικογένειες. Η παρουσία αυτών των γενετικών μεταλλάξεων επίσης είναι η αιτία αύξησης του κινδύνου νόσησης από καρκίνο του προστάτης. Αυτό αφορά όμως ένα μικρό μόνο ποσοστό των περιπτώσεων καρκίνου του προστάτη.

Φυλή

Η φυλετική καταγωγή παίζει ένα σημαντικό ρόλο: άνδρες αφρικανικής καταγωγής έχουν τον υψηλότερο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του προστάτη, ενώ άνδρες ασιατικής καταγωγής τον χαμηλότερο κίνδυνο.

Δίαιτα & Παχυσαρκία

Οι επιλογές του τρόπου ζωής, η διατροφή και η έκθεση σε περιβαλλοντικές τοξίνες παίζουν έναν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη και ταχύτητα εξάπλωσης του καρκίνου του προστάτη.

H “Δυτικού τύπου δίαιτα” ή η λεγόμενη “δίαιτα του Kάου-Mπόυ”, η οποία είναι πλούσια σε λίπος, κρέας και ζάχαρη και φτωχή σε φρούτα και ίνες, μπορεί να είναι ένας από τους σπουδαιότερους παράγοντες που συμβάλουν στην ανάπτυξη καρκίνου του προστάτη.

Διατροφή πλούσια σε κόκκινο κρέας, ασβέστιο (γαλακτοκομικά προϊόντα) και “κακή” χοληστερίνη (LDL) πιστεύεται ότι αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου του προστάτη. Διατροφή πλούσια σε υδρογονάνθρακες σιτηρών μπορεί να επηρεάσει τα επίπεδα της ινσουλίνης, η οποία συμβάλλει στην παχυσαρκία. Ο συνδυασμός μίας “ανθυγιεινής” δίαιτας με την ανεπαρκή σωματική άσκηση οδηγεί σε παχυσαρκία η οποία προδιαθέτει στην ανάπτυξη καρκίνου στον προστάτη. Άνδρες με δείκτη σωματικής μάζας (body mass index, BMI) μεγαλύτερο από 32,5 έχουν πιθανότητα 30% να πεθάνουν από καρκίνο του προστάτη ενώ άνδρες με BMI 35 έχουν 60% πιθανότητα να υποστούν υποτροπή καρκίνου του προστάτη 3 χρόνια μετά την θεραπεία.

Διατροφή πλούσια σε ακατέργαστα φαγητά και ωμά λαχανικά βοηθάει στην πρόληψη του καρκίνου του προστάτη. Αντιοξειδωτικά φαγητά συμβάλουν στην μείωση των “ελεύθερων ριζών”, οι οποίες καταστρέφουν κυτταρικές δομές στο ανθρώπινο σώμα και μπορεί να είναι το εναρκτήριο βήμα στην ανάπτυξη του καρκίνου. Μερικά συχνά αντιοξειδωτικά είναι οι λυκοπίνες (βρίσκονται στις ντομάτες), το ρόδι, η γαρκινία ή μεγαστόνη (mangosteen, τροπικό φρούτο, καρπός ενός τροπικού δένδρου που μοιάζει με το κοινό μάνγκο), το φυτό αγρόπυρο (wheat grass, φυτό σαν γρασίδι, του οποίου το εκχύλισμα είναι διαθέσιμο σε χάπια, χυμό, σκόνη πωλούμενο στα φαρμακεία και καταστήματα υγιεινής διατροφής) και το πράσινο τσάι (tea sea buckthorn).

Υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι η διατροφική ή με μορφή χαπιών λήψη λιπαρών οξέων ωμέγα 3 και 6, που βρίσκονται κυρίως στα ψάρια, μπορεί να βοηθήσουν στην πρόληψη του καρκίνου του προστάτη έχοντας επίσης θετική επίδραση στην λειτουργία του εγκεφάλου και του καρδιαγγειακού συστήματος. Επιπλέον εξωγενή χορήγηση – με μορφή χαπιών – σεληνίου, βιταμίνης D και βιταμίνης Ε είναι ευεργετική στην πρόληψη του καρκίνου του προστάτη καθώς μπορούν να μειώσουν την τιμή του PSA και ν’ αναστείλουν την ανάπτυξη του όγκου.

Μελέτες σε διδύμους έχουν δείξει ότι το 45% των περιπτώσεων καρκίνου του προστάτη προκαλείται από γεννητική διαταραχή. Από την άλλη πλευρά μελέτες σε μετανάστες έχουν επιβεβαιώσει – σε 55% των περιπτώσεων καρκίνου του προστάτη – την ισχυρή επίδραση των περιβαλλοντικών παραγόντων στην ανάπτυξη αυτού του καρκίνου. Επειδή το γεννητικό υπόστρωμα ενός άνδρα δεν μπορεί να αλλάξει αλλά μπορούν οι περιβαλλοντικές επιδράσεις, και κυρίως ο πιο σπουδαίος παράγοντας από αυτούς, ο διαιτητικός, να τροποποιηθούν έτσι ώστε να ελαττωθεί ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου του προστάτη.

Οι παρακάτω παράγοντες έχουν αποδειχθεί σε ιατρικές μελέτες ότι:

• Ελαττώνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του προστάτη:
  Βιταμίνες A & D
  Βιταμίνη E – βρίσκεται στους ξηρούς καρπούς και στον βασιλικό πολτό
  Σελήνιο – ανευρίσκεται στο σουσάμι, στην μαγιά μπύρας, στα νεφρά
  Ψευδάργυρος – ανευρίσκεται σε οστρακοειδή, μαύρο ψωμί, κόκκινο κρέας
  Καροτονοειδή – κυρίως λυκοπίνες, που ανευρίσκονται σε (κυρίως μαγειρεμένες) ντομάτες, βερίκοκα, καρπούζι, γκρέιπ-φρούτ
  Φυτικά οιστρογόνα – κυρίως προϊόντα σόγιας καθώς και δημητριακά, φρούτα και λαχανικά (λάχανο, κουνουπίδι, μπρόκολα)
  Κονερσετίνη – βρίσκεται σε μήλα, πράσινο τσάι, κόκκινο κρασί
  Ελαιόλαδο
• Αυξάνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του προστάτη:
  Δίαιτα πλούσια σε ζωικά λίπη
  Παχυσαρκία
  Πολλά γαλακτοκομικά προϊόντα

Πυραμίδα διατροφής για την πρόληψη καρκίνου του προστάτη

Ο καρκίνος του προστάτη συχνά δεν προκαλεί κανένα σύμπτωμα στα πρώιμα στάδια. Γι’ αυτό τον λόγο πολλές περιπτώσεις δεν ανακαλύπτονται μέχρι το σημείο που ο καρκίνος έχει ξεφύγει από τα όρια του προστάτη.

Με την εξέλιξη της νόσου και καθώς ο όγκος μεγαλώνει μπορεί να πιέζει και να προκαλεί στένωση στην ουρήθρα, η οποία περνά μέσα από το κέντρο του προστάτη, αποφράσσοντας έτσι την ροή των ούρων. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να παρουσιαστούν τα εξής συμπτώματα:

• Επιτακτική ούρηση
• Δυσκολία στην έναρξη της ούρησης
• Πόνος κατά την ούρηση
• Εξασθενημένη ροή ούρων
• Στάγδην αποβολή των ούρων
• Διακεκομμένη ροή ούρων
• Αίσθημα ατελούς κένωσης της κύστης
• Συχνή ούρηση την νύχτα

Τα συμπτώματα όμως αυτά δεν είναι ειδικά για τον καρκίνο του προστάτη και μπορεί να βρεθούν συχνά και στην καλοήθη υπερτροφία του προστάτη.

Εάν ο όγκος έχει παρουσιάσει μεταστάσεις στα οστά μπορεί να προκαλεί οστικούς πόνους. Η σπονδυλική στήλη είναι το συχνότερο σημείο οστικής μετάστασης. Έτσι μπορεί να εμφανιστούν:

• Ακαθόριστος πόνος στην μέση, στα ισχία και στους μηρούς
• Επιμένων πόνος στα οστά
• Απώλεια όρεξης και βάρους

Τέλος, άλλα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν:

• Αμβλύς πόνος στην κατώτερη πυελική περιοχή
• Αίμα στα ούρα (μακροσκοπική αιματουρία)
• Αίμα στο σπέρμα (αιμοσπερμία)
• Επώδυνη εκσπερμάτωση

Όμως και αυτά τα παραπάνω συμπτώματα μπορεί να παρουσιασθούν και σε καλοήθεις παθήσεις (πχ προστατίτιδα) και δεν είναι πάντα σημεία μίας κακοήθειας.

Οι επιπλοκές από τον καρκίνο του προστάτη σχετίζονται τόσο με την ίδια την ασθένεια όσο και με την θεραπεία αυτής. Ένας από τους μεγαλύτερους φόβους πολλών ανδρών που έχουν καρκίνο του προστάτη είναι ότι η θεραπεία αυτού μπορεί να προκαλέσει ακράτεια ούρων ή σεξουαλική ανικανότητα. Ευτυχώς υπάρχουν θεραπείες οι οποίες βοηθούν στον περιορισμό ή και στην πλήρη αντιμετώπιση αυτών των καταστάσεων.

Οι συνήθεις επιπλοκές του καρκίνου του προστάτη ή και των θεραπειών του περιλαμβάνουν:

• Επέκταση του καρκίνου
• Πόνος
• Ακράτεια ούρων
• Στυτική δυσλειτουργία ή σεξουαλική ανικανότητα
• Στειρότητα
• Κατάθλιψη

Αυτες οι επιπλοκές παρατηρούνται ανεξάρτητα από το είδος θεραπείας του καρκίνου του προστάτη (χειρουργείο, ακτινοβολία ή και παρακολούθηση μόνο). Σ’ αρχικά στάδια και εφόσον ο ασθενής είναι σε καλή γενική κατάσταση και υποβληθεί σε ρομποτική ριζική προστατεκτομή οι παρακάτω επιπλοκές τείνουν να εξαλειφθούν.

Αναλυτικότερα οι κυριότερες επιπλοκές που σχετίζονται με τον καρκίνο του προστάτη ή με τις διάφορες θεραπείες του είναι οι παρακάτω:

Επέκταση του καρκίνου

Ο καρκίνος του προστάτη μπορεί να επεκταθεί είτε σε παρακείμενα όργανα – όπως πχ στην ουροδόχο κύστη και να προκαλέσει απόφραξη των ουρητήρων με επακόλουθη διατάση και βλάβη των νεφρών – είτε να κάνει μετάσταση στα οστά με συνεπακόλουθη καταστροφή αυτών. Λεπτομερέστερες πληροφορίες για τον τρόπο επέκτασης του καρκίνου του προστάτη μπορείται να βρείτε κάνοντας κλικ ΕΔΩ.

Πόνος

Αν και σε πρώιμα στάδια ο καρκίνος του προστάτη δεν είναι επώδυνος, καθώς εξαπλώνεται στα οστά μπορεί να προκαλέσει πόνο που μπορεί να είναι πολύ έντονος. Θεραπείες που συρρικνώνουν τον καρκίνο μπορούν να ανακουφίσουν σημαντικά από τον πόνο. Αυτές οι θεραπείες περιλαμβάνουν ορμονική θεραπεία, ακτινοθεραπεία και χημειοθεραπεία. Εάν αυτές οι θεραπείες δεν έχουν επιτυχία ή καθώς περιμένουμε να δράσουν η αντιμετώπιση του πόνου με παυσίπονα είναι αναγκαία. Αυτά τα παυσίπονα μπορεί να ποικίλουν, ανάλογα με την ένταση του πόνου, από απλά αναλγητικά μέχρι και οπιούχα ναρκωτικά. Όχι όλοι οι άνδρες με καρκίνο στον προστάτη παρουσιάζουν μεταστάσεις στα οστά και υποφέρουν από πόνους. Ο πόνος μπορεί να ελεγχθεί και δεν υπάρχει κανένας λόγος να υποφέρει κάποιος από έντονο πόνο. Εάν ο πόνος δεν ελέγχεται ικανοποιητικά τότε πρέπει να ζητηθεί η συμβουλή ενός ειδικού στην θεραπεία του πόνου. Αν και δεν είναι πάντα δυνατόν να εξαφανισθεί κάθε αίσθημα πόνου μπορεί ο ειδικός γιατρός να ελέγξει τον πόνο μέχρι σ’ εκείνο το σημείο όπου δεν θα προκαλείται κανένα δυσάρεστο αίσθημα και θα είναι καλά ανεκτός.

Ακράτεια ούρων

Τόσο ο καρκίνος του προστάτη όσο και οι οποιεσδήποτε θεραπείες του μπορεί να προκαλέσουν ακράτεια ούρων. Μερικοί άνδρες παρουσιάζουν ακράτεια ούρων μετά από χειρουργική επέμβαση ριζικής αφαίρεσης του προστάτη. Η βελτίωση της χειρουργικής τεχνικής ελαττώνει σημαντικά την πιθανότητα εμφάνισης της ακράτειας. Προσωρινή ακράτεια ούρων εξαφανίζεται μετά από μερικούς μηνες από την εγχείρηση. Ανάλογα με το είδος της επέμβασης περίπου 5% έως 10% των ασθενών θα παρουσιάζουν μόνιμη ήπια ακράτεια κατά την οποία μικρή ποσότητα ούρων θα ρέουν ακούσια κατά το γέλιο, το βήχα ή την εκτέλεση διαφόρων ασκήσεων.

Γενικά, μετά από ριζική προστατεκτομή πρέπει να διακρίνουμε δύο μορφές ακράτειας:

• Ολική ακράτεια σε ποσοστό 1%. Ολική είναι η ακράτεια κατά την οποία ο ασθενής δεν έχει απολύτως κανένα έλεγχο. Φεύγουν τα ούρα μόνα τους και συνεχώς.
• Μερική ακράτεια. Μέχρι και 30%, προσωρινή τις περισσότερες φορές, με μια πορεία βελτίωσης μέσα σε λίγες μέρες ή (ενίοτε) και πολλούς μήνες.
  Πολλές φορές η μερική ακράτεια συμβαίνει με τον ίδιο μηχανισμό όπως και στην απλή προστατεκτομή για υπερτροφία του προστάτη. Δηλαδή με την παρουσία απόφραξης στην ούρηση η κύστη υπερτρέφεται (δυναμώνει), ώστε να τα βγάλει πέρα με την αυξημένη αντίσταση. Έτσι εξακολουθεί να «σπρώχνει» τα ούρα δυνατότερα, παρόλο που η αντίσταση έχει ελαττωθεί με την εγχείρηση. Παίρνει λίγο διάστημα για να προσαρμοστεί με τη νέα κατάσταση. Μπορούμε μάλιστα να βοηθήσουμε την κατάσταση με φάρμακα που χαλαρώνουν την κύστη και βελτιώνουν την οποιαδήποτε ακράτεια. Ένας άλλος τρόπος να βοηθήσουμε την κατάσταση είναι να «δυναμώσουμε» τον σφιγκτήρα με φάρμακα, το κύριο συστατικό των οποίων είναι η ψευδοεφεδρίνη. Τέτοια ουσία περιέχουν συνήθως τα φάρμακα που παίρνουμε για κρυολόγημα και συνάχι. Τέλος υπάρχουν ειδικά φάρμακα που τονώνουν εκλεκτικά τον σφιγκτήρα και χρησιμοποιούνται με καλά αποτελέσματα στην γυναικεία ακράτεια από προσπάθεια.

Γενικά, οι συστάσεις για θεραπεία εξαρτώνται από τον τύπο της ακράτειας που υπάρχει, από την σοβαρότητα της, την πιθανότητα να βελτιωθεί με την πάροδο του χρόνου και το χρονικό περιθώριο που υπάρχει. Οι θεραπείες περιλαμβάνουν τροποποιήσεις συμπεριφοράς (όπως πχ να πηγαίνετε στην τουαλέτα σε τακτά χρονικά διαστήματα αντί να περιμένετε μέχρι να σας έρθει η επιτακτική ανάγκη να ουρήσετε), ασκήσεις ενδυνάμωσης του πυελικού εδάφους (τις λεγόμενες ασκήσεις Kegel), φάρμακα και καθετήρες.

Όταν η ακράτεια δεν δείχνει αισθητή βελτίωση παρά την εφαρμογή των ασκήσεων και την χορήγηση φαρμάκων, πρέπει να ερευνηθεί εκτενέστερα. Κυστεοσκόπηση είναι η εισαγωγή ειδικού ενδοσκοπικού εργαλείου, με φως στην κορυφή του, και η προσεκτική επιθεώρηση της περιοχής της εγχείρησης. Μπορούμε εύκολα να διακρίνουμε αν ο σφιγκτήρας λειτουργεί και πόσο. Είναι δυνατόν να βρούμε εκτεταμένη ανάπτυξη ουλώδους ιστού και άλλα ευρήματα. Ακόμη, μπορεί να χρειαστεί ουροδυναμική ή video-ουροδυναμική εξέταση για να εξακριβώσουμε αν η ακράτεια μπορεί να βοηθηθεί περαιτέρω με ασκήσεις ή φάρμακα ή και συνδυασμό. Αν όμως η περιοχή του σφιγκτήρα δείχνει ένα συνεχές άνοιγμα σαν χοάνη και η διάγνωση της ολικής μόνιμης ακράτειας καθιερωθεί, τότε πρόκειται για ολικά ακράτεια.

Tι μέλλει γενέσθαι, λοιπόν, επί πλήρους και οριστικής ακράτειας; Ο ασθενής αυτός μπορεί να καταφύγει σε μια από τις ακόλουθες μεθόδους:

• Να χρησιμοποιεί μπεϊμπιλίνο
• Να φέρει μόνιμο καθετήρα κύστης ή μια εξωτερική συσκευή συλλογής ούρων
• Να χρησιμοποιεί τον εξωτερικό πεϊκό «σφιγκτήρα του Κάννινγκχαμ (Cunningham)»
• Ενδοσκοπική έκχυση ειδικών διογκωτικών υλικών (bulking agents) στο αυχένα της κύστης για την ενίσχυση του σφιγκτήρα.
• Υποστήριξη του σφιγκτήρα με την τοποθέτηση ειδικών ταινιών από πλέγμα
• Τοποθέτηση τεχνητού εσωτερικού σφιγκτήρα στην έξοδο της ουροδόχου κύστης.

Η χρήση του μπεϊμπιλίνο σε συνδυασμό με τον εξωτερικό σφιγκτήρα του Κάννινγκχαμ βρίσκει μερικούς απ’ αυτούς τους ασθενείς αρκετά ικανοποιημένους. Το μεινένκτημα του εξωτερικού σφιγκτήρα είναι ότι ο ασθενής “τεμπελιάζει” δεν κάνει τις ασκήσεις του πυελικού εδάφους και έτσι και δεν υπάρχει πορεία βελτίωσης. Γι’ αυτό τον λόγο και συνίσταται σε ολική ακράτεια όπου δεν προβλέπεται κάποια βελτίωση και όταν ο ασθενής δεν επιθυμεί την τοποθέτηση εσωτερικού τεχνητού σφιγκτήρα.

Αριστερά εξωτερικός σφιγκτήρας του Καννινγκχαμ που μοιάζει με λαβίδα και δεξιά στην θέση του προκαλώντας εξωτερική πίεση στο πέος άρα και στην ουρήθρα (εικόνα από πλαστικό πρόπλασμα)

Άλλοι πάλι προτιμούν τον εξωτερικό καθετήρα – ένα είδος «προφυλακτικού» του οποίου η κορυφή συνεχίζεται με σωληνάκι που καταλήγει σε ουροσυλλέκτη (σακούλα, η οποία μάλιστα προσδένεται στο μηρό, έτσι ώστε να μπορεί άνετα ο ασθενής να ντύνεται και να κυκλοφορεί!). Ο μόνιμος (εσωτερικός) καθετήρας οπωσδήποτε προάγει ουρολοιμώξεις.

Εάν συνεχίζονται τα προβλήματα απώλειας των ούρων για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς καμία βελτίωση, τότε μπορεί να χρειασθούν πιο «επιθετικές» μορφές θεραπείας.

Ουσίες ενέσιμες οι οποίες δυναμώνουν τον σφιγκτήρα βοηθούν στη βελτίωση της κατάστασης σε ένα βαθμό μέχρι και 70%. Το αποτέλεσμά τους είναι όμως τις περισσότερες φορές παροδικό. Στην αρχή χρησιμοποιήθηκαν τεφλόν και σιλικόνη. Δυστυχώς αυτές μπορούν να απορροφηθούν και να «μεταναστεύσουν» στους πνεύμονες προκαλώντας σοβαρά προβλήματα. Αργότερα χρησιμοποιήθηκαν φιλικότερες ουσίες, όπως λίπος του ιδίου του ασθενούς ή κολλαγόνο που δεν έχουν τέτοιες παρενέργειες.

Διουρηθριτική ένεση κολλαγόνου στον αυχένα της ουροδόχου κύστης για την μείωση της απώλειας των ούρων μετά από ριζική προστατεκτομή

Η χρήση πλέγματος ή και ταινιών για την υποστήριξη του σφιγκτήρα είναι μία νέα μέθοδος για την αντιμετώπιση της ακράτειας μετά από ριζική προστατεκτομή αλλά έχει χρησιμοποιηθεί και σε χιλιάδες γυναίκες. Η ακράτεια από προσπάθεια – η απώλεια δηλαδή ούρων κατά το βήξιμο, φτάρνισμα, σήκωμα βάρους, την άσκηση κτλ – είναι περισσότερο συχνή στις γυναίκες παρά στους άνδρες. Μετά την τοποθέτησή του μέσω μικρών οπών σταθεροποιεί και επαναφέρει την ουρήθρα στην αρχική ενδικοιλιακή της θέση μειώνοντας την πιθανότητα διαφυγής ούρων.

Ενας τύπος πλέγματος ή επέμβαση ανόρθωσης και υποστήριξης της ουρήθρας για την θεραπεία της ακράτειας από προσπάθεια μετά από ριζική προστατεκτομή

Όταν όλα τα παραπάνω αποτύχουν ή, εν πάση περιπτώσει ο ασθενής έχει βαρεθεί όλες αυτές τις μεθόδους, υπάρχει και ο τεχνητός σφιγκτήρας. Δεν είναι παρά μια φουσκωτή μικρή σακούλα που θυμίζει «μπρατσάκι» που βάζουν στα παιδάκια όταν πρωτομπαίνουν στην θάλασσα. Αυτό συγκοινωνεί με μια μικρή αντλία που τοποθετείται κατά την εγχείρηση στο όσχεο. Έτσι μπορεί κατά βούληση να φουσκώνει και να ξεφουσκώνει τον σφιγκτήρα, επιτρέποντας έτσι το άδειασμα της κύστης κατά διαστήματα. Δυστυχώς κι αυτή είναι μια μέθοδος που δεν της λείπουν οι επιπλοκές, κυρίως από λοιμώξεις με μικρόβια ή βλάβη της ουρήθρας γύρω από την οποίαν σφίγγει αυτή η συσκευή.

Ο τεχνητός σφιγκτήρας είναι η πιο αποτελεσματική μέθοδος θεραπείας της σοβαρής και επιμένουσας ακράτειας ούρων από προσπάθεια

Στυτική δυσλειτουργία ή σεξουαλική ανικανότητα

Όπως και στην ακράτεια των ούρων η στυτική δυσλειτουργία μπορεί να είναι μία παρενέργεια του ίδιου του καρκίνου του προστάτη ή των θεραπειών του, δηλαδή της χειρουργικής επέμβασης, της ακτινοβολίας ή της ορμονικής θεραπείας.

Παροδική στυτική δυσλειτουργία ή και πλήρη σεξουαλική ανικανότητα είναι συχνή μετά από την χειρουργική επέμβαση ακόμα και στις περιπτώσεις όπου διατηρούνται τα αγγειονευρώδη δεμάτια που είναι υπεύθυνα για την στύση. Η στυτική δυσλειτουργία μπορεί να παρουσιαστεί όταν τα νεύρα, τα οποία πορεύονται κατά μήκος και των δύο πλευρών του προστάτη και ελέγχουν την ροή αίματος στο πέος, τραυματιστούν κατά την διάρκεια της επέμβασης. Παραμένει όμως γεγονός ότι προβλήματα ανικανότητας που παρουσιάζονται είναι στενά συνδεδεμένα με την εγχείρηση ή την ακτινοθεραπεία, επί καρκίνου του προστάτη. Στη χειρουργική, η περίσωση των στυτικών νεύρων γίνεται όλο και πιο προσεκτική. Έτσι τα ποσοστά των «σεξουαλικά ικανών» ανδρών μετά την εγχείρηση αυξάνουν συνεχώς. Είναι όμως μάλλον αδύνατον να πετύχουμε αποτελέσματα 100% όσο έμπειρος και αν είναι ο χειρουργός. Στην ακτινοθεραπεία ένα 50% των ασθενών παραμένει με άθικτη την στυτική ικανότητα του. Όμως η επίδραση της ακτινοβολίας στην στυτική λειτουργία γίνεται περισσότερο εμφανή με την πάροδο του χρόνου. Έτσι μετά από τρία χρόνια από την ακτινοβολία το ποσοστό της στυτικής δυσλειτουργίας είναι σημαντικά μεγαλύτερο από εκείνο μετά από ριζική προστατεκτομή. Με την πάροδο του χρόνου μετά από ριζική προστατεκτομή υπάρχει μόνο βελτίωση της στυτικής λειτουργίας και όχι χειροτέρευση όπως συμβαίνει μετά από ακτινοβολία. Πως είναι δυνατόν να ακτινοβοληθεί και να “καεί” ο προστάτης και τα στυτικά νεύρα που είναι σε άμεση επαφή με τον προστάτη να παραμείνουν εντελώς ανέπαφα; Μεγαλύτερες δόσεις ακτινοβολίας που επιτυγχάνονται με τις πιο τέλειες μεθόδους, προκαλούν βλάβη των αγγείων τη περιοχής με αποτέλεσμα τη συρρίκνωση του πέους μέχρι και 2-3 εκατοστά. Η πλήρη ανάρρωση της στυτικής λειτουργίας μπορεί να διαρκέσει μέχρι και τρία χρόνια μετά την επέμβαση.

Έχουμε ένα ενεργό ιατρικό πρόγραμμα το οποίο διευκολύνει αυτήν την διαδικασία της στυτικής ανάρρωσης. Οι ασθενείς ενθαρρύνονται να χρησιμοποιούν φάρμακα, πεϊκές ενέσεις και άλλα όργανα για να βοηθήσουν στην πρόκληση στύσης το συντομότερο δυνατόν μετά την εγχείρηση. Ο σκοπός αυτού του προγράμματος είναι να ελαττωθούν οι αρνητικές επιδράσεις της θεραπείας του καρκίνου του προστάτη στη σεξουαλική ζωή του ασθενούς με την βοήθεια σεξουαλικής ανάρρωσης – ένα φαρμακολογικό πρόγραμμα που έχει αναπτυχθεί και εντατικοποιηθεί από την ομάδα των ειδικών ουρολόγων-ανδρολόγων. Φάρμακα και συσκευές κενού βοηθούν στην πρόκληση στύσης. Τα φάρμακα αυτά είναι η σιλδεναφίλη (Viagra), η ταδαλαφίλη (Cialis) και η βαρδεναφίλη (Levitra). Εάν αυτά τα φάρμακα αποτύχουν, τότε μπορούν να εφαρμοστούν οι πεϊκές ενέσεις. Τελικά, εάν και οι πεικές ενέσεις δεν έχουν ικανοποιητικό αποτέλεσμα ή δεν γίνονται καλά ανεκτές τότε η πεϊκή πρόθεση, η οποία τοποθετείται χειρουργικά μπορεί να βοηθήσει στην πρόκληση στύσης.

Περισσότερες λεπτομέρειες για τις διαταραχές της στύσης και τον τρόπο αντιμετώπισής τους μετά την ριζική προστατεκτομή μπορείτε να βρείτε ΕΔΩ.

Στειρότητα

Η στειρότητα παρουσιάζεται όταν αφαιρούνται οι σπερματοδόχες κύστεις (εκεί όπου αποθηκεύεται το σπέρμα) και οι εκσπερματικοί πόροι (τα σωληνάκια που μεταφέρουν το σπέρμα στην ουρήθρα) μαζί με τον προστάτη κατά την ριζική προστατεκτομή. Οι άνδρες που επιθυμούν να αποκτήσουν ακόμη παιδιά πρέπει να συζητήσουν το θέμα αυτό με τον ουρολόγο τους για να αποθηκεύσουν σπέρμα σε τράπεζα σπέρματος πριν το χειρουργείο.

Κατάθλιψη

Πολλοί άνδρες μπορεί να παρουσιάσουν κατάθλιψη μετά την διάγνωση του καρκίνου στον προστάτη ή μετά όταν προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τις παρενέργειες της οποιασδήποτε μορφής θεραπείας. Αυτά τα αισθήματα μπορεί να διαρκέσουν για ένα μικρό μόνο χρονικό διάστημα, μπορεί να έρχονται και να φεύγουν ή μπορούν να διαρκούν για εβδομάδες ή ακόμα και μήνες. Κατάθλιψη, η οποία παρατείνεται για μεγάλο χρονικό διάστημα, επηρεάζει αρνητικά την ικανότητα αντιμετώπισης της προσωπικής ζωής και πρέπει να θεραπεύεται. Η θεραπεία περιλαμβάνει συμβουλευτική ψυχοθεραπεία ή ακόμα και αντικαταθλιπτικά φάρμακα. Ένας συνδυασμός και των δύο θεραπειών είναι συχνά αποτελεσματικός.

Ο καρκίνος του προστάτη δεν προκαλεί συχνά κανένα σύμπτωμα στα αρχικά στάδια του, όπου είναι και πλήρως ιάσιμος! Η πρώτη ένδειξη του προβλήματος μπορεί να έρθει κατά την διάρκεια ενός προληπτικού ελέγχου ρουτίνας. Γι’ αυτό, οι προληπτικές εξετάσεις (screening tests) είναι ύψιστης σημασίας στην πρώιμη διάγνωση της νόσου και πρέπει ναπεριλαμβάνουν:

Δακτυλική εξέταση από το ορθό

Κατά την διάρκεια της δακτυλικής εξέτασης από το ορθό ψηλαφάται μόνο η κάτω επιφάνεια του προστάτη, η οποία βρίσκεται σε επαφή με το τελικό τμήμα του παχέος εντέρου. Η εξέταση γίνεται με τον δείκτη του χεριού του ουρολόγου και αφού στην περιοχή έχει τοποθετηθεί αρκετή ποσότητα λιπαντικής αλοιφής. Κατά την εξέταση μπορεί να βρεθούν ανωμαλίες στην υφή, στο μέγεθος ή στο σχήμα του προστάτη, οι οποίες να υπαγορεύουν την διενέργεια επιπλέον εξετάσεων.

Με την δακτυλική εξέταση του προστάτη μπορούν να ανιχνευτούν σκληρές περιοχές ύποπτες για κακοήθεια 

Η πιθανότητα να αποδειχθεί θετική για αδενωκαρκίνωμα μία ψηλαφητή σκληρία κατά την δακτυλική εξέταση του προστάτη στην διορθική βιοψία που θα ακολουθήσει

Ειδικό προστατικό αντιγόνο (Prostate Specific Antigen, PSA)

Με μία απλή εξέταση αίματος μπορεί να προσδιορισθεί το PSA, μία ουσία η οποία παράγεται φυσιολογικά από τον προστάτη και βοηθάει στη ρευστοποίηση του σπέρματος. Είναι φυσιολογικό να εισέρχεται το PSA σε μικροποσότητες στην κυκλοφορία του αίματος. Εάν όμως βρεθούν στην εξέταση αίματος επίπεδα υψηλότερα του φυσιολογικού, αυτό μπορεί να είναι ένδειξη προστατίτιδας, καλοήθους υπερπλασίας ή καρκίνου του προστάτη. Κακοήθεις όγκοι του προστάτη προκαλούν συνήθως μεγαλύτερη αύξηση της τιμής του PSA απ’ ότι η καλοήθη υπερπλασία.

Σχηματική παράσταση παραγωγής PSA από φυσιολογικό προστάτη, PIN και καρκίνο του προστάτη

Τα επίπεδα του PSA στον γενικό πληθυσμό κυμαίνονται μεταξύ του 0 και 4 νανογραμμάρια ανά χιλιοστόλιτρο (ng/ml) και καθώς αυτή η τιμή ανεβαίνει αυξάνονται και οι πιθανότητες ύπαρξης καρκίνου του προστάτη. Συχνά χρησιμοποιούνται φυσιολογικές τιμές του PSA σε σχέση με την ηλικία του ασθενή. Το PSA ανεβαίνει σταδιακά με την πάροδο της ηλικίας που οφείλεται σε μία φυσιολογική αύξηση του καλοήθους προστατικού ιστού, με επακόλουθη παραγωγή του PSA. Υπολογίζεται ότι κάθε γραμμάριο καλοήθους υπερτροφίας του προστάτη παράγει 0,12 ng/ml PSA. Αντίθετα ασθενείς με εκτεταμένο καρκίνο του προστάτη μπορεί να έχουν επίπεδα PSA 100 ng/ml ή και υψηλότερα.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι το PSA είναι ειδικό για τον προστάτη και όχι ειδικό για τον καρκίνο του προστάτη. Αν και μία ελαφριά άνοδο του PSA μπορεί να σημαίνει ύπαρξη καρκίνου του προστάτη αυτή η σχέση δεν είναι πάντα απόλυτη.

Για αυτό τον λόγο έχουν αναπτυχθεί διάφορα συστήματα και μέθοδοι για την αυξηση της ειδικότητας του PSA με σκοπό την μείωση των μη αναγκαίων βιοψιών του προστάτη, ιδιαίτερα όταν οι τιμές του PSA κυμαίνονται μεταξύ 4 και 10 ng/ml.

Σχετιζόμενα με την ηλικία επίπεδα του PSA

Υποτίθεται ότι η αύξηση του PSA με την αύξηση της ηλικίας προέρχεται από την συνεχή ανάπτυξη του προστάτη αδένα λόγω της καλοήθους υπερπλασίας, από την υποκλινική χρόνια προστατίτιδα και τέλος από την αυξανόμενη συχνότητα του μικροσκοπικού κλινικά μη σημαντικού καρκίνου του προστάτη.

Πυκνότητα του PSA (PSA-Density, PSAD)

Η πυκνότητα του PSA βασίζεται σε κλινικές μελέτες σύμφωνα με τις οποίες 1 ml καρκινωματώδους προστατικού ιστού διοχετεύει στο αίμα 12 φορές περισσότερο PSA απ’ ό,τι 1 ml ιστού καλοήθους προστατικής υπερπλασίας. Κάθε γραμμάριο καλοήθους υπερπλασίας του προστάτη προκαλεί αύξηση του PSA κατά 0,12 ng/ml. Η πυκνότητα του PSA είναι το πηλίκο της τιμής του PSA προς τον όγκο του προστάτη, ο οποίος υπολογίζεται με τη διορθική υπερηχογραφία. Τιμές της πυκνότητα του PSA μικρότερες από 0,10 είναι περισσότερο ενδεικτικές για καλοήθη υπερπλασία του προστάτη, ενώ μεγαλύτερες από 0,15 είναι ενδεικτικές για προστατικό καρκίνο.

Για παράδειγμα σε έναν άνδρα με έναν προστάτη 50 κυβικά εκατοστά σε μέγεθος ένα PSA 5 ng/ml μπορεί να θεωρηθεί σαν φυσιολογικό γι’ αυτον τον όγκο προστάτη (5/50=0,10), ενώ ένα PSA 7 ng/ml θεωρείται παθολογικά αυξημένο (8/50=0,16).

Σχέση ελεύθερου/ολικού PSA (Ratio free/total PSA)

Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η σχέση του ελεύθερου προς το ολικό PSA. Το PSA κυκλοφορεί στο αίμα σε δύο μορφές: είτε ελεύθερο που είναι ένα μικρό μέρος του συνόλου, είτε συνδεδεμένο (προσκολλημένο) σε πρωτεΐνες. Και οι δύο μορφές μαζί αποτελούν μαζί το λεγόμενο ολικό PSA, αυτό που μας δίνει συνήθως ο μικροβιολόγος στην έκθεση του. Όταν το ελεύθερο είναι πολύ λίγο σε σχέση με το συνολικό και το κλάσμα μικρότερο του 0,17 τότε υπάρχει έντονα η υποψία για καρκίνο του προστάτη. Ενώ όταν είναι πάνω από 0,25 τότε πρόκειται για καλοήθη προστάτη.
Προτού όμως το σύστημα αυτό του κλάσματος ελεύθερου/ολικού PSA εισαχθεί ως μέθοδος ρουτίνας θα πρέπει να υπογραμμισθούν ορισμένα κριτικά σημεία. Οι ιδανικές τιμές του κλάσματος f/t PSA για το διαχωρισμό της καλοήθους υπερπλασίας από το καρκίνωμα δεν έχει ακόμα ορισθεί επακριβώς. Κατ’ αναλογία προς την πυκνότητα του PSA θα πρέπει και σ’ αυτό το σχήμα να λαμβάνεται υπόψη η συνύπαρξη μεγάλης υπερπλασίας του προστάτη, η οποία οδηγεί σε αύξηση του όγκου του προστάτη, αύξηση της σχέσης f/t PSA και κατ’ επέκταση σε δυσκολία διαχωρισμού της υπερπλασίας από τον καρκίνο.

Ταχύτητα αύξησης του PSA

H ταχύτητα αύξησης του PSA δεν είναι κατάλληλη για άμεση χρήση, δεδομένου ότι απαιτούνται τουλάχιστον 3 προσδιορισμοί του PSA σε διάστημα τουλάχιστον ενός έως δύο ετών. Βασίζεται στο γεγονός, ότι η καλοήθης υπερπλασία του προστάτη αφενός εκκρίνει στον ορό 12 φορές λιγότερο PSA απ’ ό,τι ο καρκίνος του προστάτη και αφετέρου ότι έχει βραδύτερη ανάπτυξη από τον προστατικό καρκίνο. Η καλοήθης υπερπλασία του προστάτη διπλασιάζει τον όγκο της μόνο κάθε 10 χρόνια, ενώ το κλινικά εντός του προστάτη εντοπισμένο προστατικό καρκίνωμα κάθε 3-4 χρόνια.

Ως ταχύτητα αύξησης του PSA ορίζεται η απόλυτη αύξηση του PSA του ορού ανά έτος. Η αύξηση της τιμής του PSA πάνω από 0,75 μέχρι 1,0 ng/ml ανά έτος σε πολυετή παρακολούθηση της πορείας του περιγράφηκε ως ενδεικτικό σημείο καρκινώματος του προστάτη. Από άλλους ερευνητές προτάθηκε για τη διάγνωση ενός καρκίνου του προστάτη μια ετήσια αύξηση του PSA άνω του 20%.
Η μέθοδος αυτή έχει το μειονέκτημα ότι απαιτείται πολυετής παρακολούθηση του PSA για να μπορούν να αξιολογηθούν καλύτερα τα αποτελέσματα. Επιπλέον θα πρέπει οι προσδιορισμοί του PSA να γίνονται με την ίδια μέθοδο για την αποφυγή αποκλίσεων και παρερμηνειών των αποτελεσμάτων.
Ο τύπος υπολογισμού της ταχύτητας αύξησης του PSA είναι:

Για παράδειγμα PSA που από 0,8 αυξήθηκε σ’ ένα εξάμηνο στο 1,5 και σ’ ένα ακόμη εξάμηνο πήγε στο 3,4 είναι συνήθως πολύ πιο επικίνδυνο από ένα PSA που είναι σταθερό στο 4,5 εξ’ αρχής. Στην πρώτη περίπτωση η ταχύτητα αύξησης του PSA είναι 2,6 ng/ml ανά έτος ενώ στην δεύτερη περίπτωση η ταχύτητα αύξησης του PSA είναι 0.

Χρόνος διπλασιασμού του PSA

Ο χρόνος διπλασιασμού του PSA δίνει ένα χρονικό διάστημα μέσα στο οποίο η τιμή του PSA διπλασιάζεται. Το θεωρητικό πλεονέκτημα του χρόνου διπλασιασμού του PSA σε σύγκριση με την ταχύτητα αύξησης του PSA είναι ότι ο χρόνος διπλασιασμού είναι ανεξάρτητος από την αρχική τιμή του PSA και από την μέθοδο προσδιορισμού του PSA.
Ο τύπος υπολογισμού του χρόνου διπλασιασμού του PSA είναι:

Ο χρόνος διπλασιασμού του PSA έχει μία ιδιαίτερη αξία για την παρακολούθηση ασθενών μετά από ακτινοβολία ή ριζική προστατεκτομή. Χρόνος διπλασιασμού του PSA μικρότερος από 3 μήνες θεωρείται σαν δυσμενές προγνωστικό στοιχείο.

Διορθικό υπερηχογράφημα

Σε περίπτωση που υπάρχει κάποιο παθολογικό στοιχείο από τις προηγούμενες εξετάσεις ή το ιστορικό μπορεί να χρησιμοποιηθεί το διορθικό υπερηχογράφημα για την παραπέρα διερεύνηση του προστάτη. Μία μικρή κεφαλή υπερήχων, στο σχήμα και μέγεθος ενός πούρου, εισέρχεται στο ορθό. Η κεφαλή χρησιμοποιεί ηχητικά κύματα και λαμβάνει εικόνες προστάτη οι οποίες είναι υψηλής ακρίβειας λόγω της άμεσης επαφής με το εξεταζόμενο όργανο, τον προστάτη δηλαδή.

αριστερά, Σχηματική εικόνα διορθικού υπερηχογραφήματος.
δεξιά, Υπερηχογραφική εικόνα με απεικόνιση ενός καρκινώματος στην περιφερική ζώνη του προστάτη (σήμανση με βέλος).

Πότε πρέπει να αναζητήσετε ιατρική συμβουλή από τον ουρολόγο;

• Εάν έχετε δυσκολίες με την ούρηση πρέπει να επισκεφτείτε τον Ουρολόγο σας. Αυτή η κατάσταση δεν συνδέεται πάντα με τον καρκίνο του προστάτη, αλλά μπορεί να είναι ένα σημάδι για προβλήματα που σχετίζονται με τον προστάτη.
• Ένας άνδρας μεγαλύτερος από 50 ετών πρέπει να επισκεφτεί τον ουρολόγο και να αρχίσει τον προληπτικό έλεγχο για τον καρκίνο του προστάτη (δακτυλική εξέταση και PSA).
• Με βάση τις συστάσεις της Αμερικανικής και Ευρωπαϊκής Ουρολογικής Εταιρείας συνίσταται ένας ετήσιος έλεγχος του PSA από την ηλικία των 50 χρόνων ή νωρίτερα – ήδη από την ηλικία των 40 ετών – εάν υπάρχουν παράγοντες υψηλού κινδύνου. Τέτοιοι παράγοντες υψηλού κινδύνου που υπαγορεύουν ένα τέτοιο ξεκίνημα σε νεότερη ηλικία είναι το οικογενειακό ιστορικό ή εάν ο άνδρας ανήκει στην μαύρη φυλή.
• Μία ετήσια δακτυλική εξέταση από το ορθό για την ψηλάφηση του προστάτη συνιστάται επίσης από την Αμερικάνική Ουρολογική Εταιρεία να ξεκινά από την ηλικία των 40 χρόνων.

Υπάρχουν περισσότεροι από ένας τρόποι για την θεραπεία του καρκίνου του προστάτη.

Για μερικούς άνδρες ένας συνδυασμός θεραπειών – όπως πχ χειρουργείο ακολουθούμενο από ακτινοβολία ή ακτινοβολία ακολουθούμενη από ορμονοθεραπεία – μπορεί να έχει καλύτερα αποτελέσματα.

Η καλύτερη θεραπεία για έναν άνδρα εξαρτάται από πολλούς παράγοντες.

Αυτοί είναι:

• πόσο γρήγορα μεγαλώνει ο καρκίνος
• πόσο έχει επεκταθεί
• ηλικίαασθενή
• προσδόκιμο επιβίωσης ασθενή
• πιθανές παρενέργειες τις θεραπείας

Οι πιο συχνές μορφές θεραπείας του καρκίνου του προστάτη περιλαμβάνουν:

• Προσεκτική παρακολούθηση μόνο και αναμονή
• Ακτινοβολία
• Ριζική προστατεκτομή (συμβατική ή ρομποτική χειρουργική)
• Ορμονική θεραπεία
• Άλλες θεραπείες του εντοπισμένου καρκίνου: Κρυοθεραπεία – HIFU
• Θεραπεία προχωρημένου καρκίνου του προστάτη (θεραπεία προστασίας των οστών, χημειοθεραπεία)
• Πειραματική θεραπεία καρκίνου του προστάτη 

«Προσεκτική παρακολούθηση μόνο» ή «αντιμετώπιση εν αναμονή»

Το PSA μπορεί να βοηθήσει στην ανίχνευση του καρκίνου του προστάτη σε πολύ πρώιμα στάδια. Αυτό επιτρέπει σε πολλούς άνδρες να επιλέξουν την προσεκτική παρακολούθηση σαν θεραπεία. Η προσεκτική παρακολούθηση – γνωστή και σαν θεραπεία αναμονής (expectant therapy) ή θεραπεία υπό αναβολή (deferred therapy) – περιλαμβάνει τακτικές εξετάσεις αίματος, εξετάσεις από το ορθό και πιθανόν βιοψίες για τον έλεγχο της εξέλιξης του καρκίνου.

Αυτή εφαρμόστηκε κυρίως από τους Σκανδιναβούς. Η βασική σκέψη βασίζεται στο γεγονός ότι ο καρκίνος του προστάτη είναι συνήθως βραδύτατα αναπτυσσόμενος και προσβάλει ηλικιωμένους άνδρες πολλοί από τους οποίους θα πεθάνουν όχι απ’ αυτόν αλλά από άλλες αιτίες. Το ερώτημα λοιπόν είναι γιατί να μην τους παρακολουθούμε, χωρίς καμία θεραπεία. Άλλωστε μπορούμε αργότερα, μόνο σ’ αυτούς που θα αναπτύξουν προβλήματα από την παρουσία και πιθανή επέκταση του καρκίνου να επέμβουμε θεραπευτικά. Έτσι για ένα διάστημα η μέθοδος αναμονής εφαρμόστηκε σε πολύ ηλικιωμένους (πάνω από 75 ετών) ή σ’ αυτούς, που το προσδόκιμο επιβίωσης ήταν λιγότερο των 10 ετών. Απ’ αυτούς όμως όλους μερικοί που είχαν υψηλού βαθμού κακοήθειας (επιθετικό) καρκίνο ανέπτυσσαν γρήγορα μεταστάσεις που απαιτούσαν βέβαια ορμονοθεραπεία. Αναπόφευκτα υπήρξε λοιπόν καθυστέρηση στη έναρξη της θεραπείας με ορμόνες. Μήπως αυτή η καθυστέρηση προκαλούσε ζημιά στην όλη υπόθεση των καρκινοπαθών αυτών; Η επιστημονική παρατήρηση ήρθε με τον ακόλουθο τρόπο.

Σε πάσχοντες από προχωρημένο, αλλά χωρίς σοβαρά συμπτώματα καρκίνο, δώσανε στους μισούς ορμόνες και στους άλλους μισούς τίποτε (παρακολούθηση μόνο). Αυτή η δεύτερη ομάδα παρουσίασε σοβαρές επιπλοκές από τη σπονδυλική στήλη και την απόφραξη των ούρων. Ενώ αυτοί που πήραν ορμόνες είχαν μια πολύ πιο καλή πορεία και επέζησαν γενικώς περισσότερο από τους άλλους.
Σε μία άλλη μελέτη του 2002 από την Σουηδία αποδείχθηκε καθαρά ότι 8 χρόνια μετά την διάγνωση ασθενείς που παρέμειναν στη παραδοσιακή παρακολούθηση μόνο είχαν διπλάσια πιθανότητα να αναπτύξουν μεταστάσεις σε σχέση μ’ εκείνους που υποβλήθηκαν σε ριζική προστατεκτομή.

Σε μία τυχαιοποιημένη κλινική μελέτη από την Σουηδία όπου συγκρίθηκαν η ριζική προστετεκτομή  με την προσεκτική παρακολούθηση μόνο, οι άνδρες που είχαν αφαιρέσει τον προστάτη χειρουργικά κινδύνευαν σημαντικά λιγότερο να αναπτύξουν μεταστάσεις ή να πεθάνουν από καρκίνο του προστάτη

Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι το 30-50% των ανδρών πάνω από 60 χρονών στους οποίους διαγιγνώσκεται καρκίνος του προστάτη λόγω αυξημένου PSA δεν θα ήξεραν καθόλου στην ζωή τους ότι είχαν καρκίνο στον προστάτη αν δεν υποβαλλόταν σε βιοψία προστάτου. Γι’ αυτούς τους άνδρες το νέο ότι έχουν καρκίνο στον προστάτη δεν τους παρέχει κανένα πλεονέκτημα και η θεραπεία δεν τους προσφέρει χρόνια στην ζωή τους. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο καρκίνος του προστάτη δεν σκοτώνει άνδρες και είναι ακίνδυνος αλλά ότι μερικοί ηλικιωμένοι άνδρες που έχουν έναν βραδέως εξελισσόμενο καρκίνο δεν κινδυνεύουν στο υπόλοιπο της ζωής τους να πεθάνουν από τις συνέπειες του καρκίνου του προστάτη. Το κλειδί είναι να μπορούν να βρεθούν με σιγουριά εκείνοι οι ηλικιωμένοι ασθενείς οι οποίοι μπορούν να αποφύγουν με ασφάλεια την θεραπεία.

Οπωσδήποτε στην απόφαση του ο ουρολόγος στηρίζεται και στα επιμέρους ευρήματα. Ένας όγκος χαμηλού ΡSΑ και μικρού Gleason score (κάτω του 6) είναι συνήθως ηπιότερος στην εξέλιξη του. Βέβαια η εφαρμογή της αναμονής στον Σκανδιναβό είναι οπωσδήποτε πολύ πιο εύκολη λόγω κυρίως της «πιο ψυχρής νοοτροπίας» του. Ο Έλληνας ασθενής λόγω του «μεσογειακού του ταπεραμέντου» συνήθως ζητάει επίμονα ν’ απαλλαγεί από τον καρκίνο και μάλιστα όσο πιο γρήγορα γίνεται. Αυτό όμως δεν πρέπει να καταλήγει σε χειρουργική αφαίρεση, όταν δεν υπάρχουν σίγουρα ευρήματα που να δείχνουν ότι είναι περιορισμένος στον προστάτη.

Τι σημαίνει «παρακολούθηση μόνο» ή «αντιμετώπιση εν αναμονή»;

Στο παρελθόν παρακολούθηση μόνο σήμαινε καμία θεραπεία μέχρι να αναπτυχθεί μεταστατική νόσος όπου και η ορμονική θεραπεία αρχίζει. Για εκείνους όμως που έχουν μικρού όγκου καρκίνο του προστάτη που ανακαλύφτηκε από το αυξημένο PSA και οι οποίοι διαλέγουν την προσεκτική παρακολούθηση αντί την άμεση θεραπεία είναι αναγκαίο να παρακολουθούνται στενά και να επέμβουμε όταν η θεραπεία είναι ακόμα δυνατή. Αυτή η μορφή αντιμετώπισης ονομάζεται αντιμετώπιση αναμονής με σκοπό θεραπευτικό. Αυτό σημαίνει ότι οι άνδρες αυτοί υποβάλλονται σε περιοδικές εξετάσεις που περιλαμβάνουν PSA, δακτυλική εξέταση και βιοψία προστάτη. Εάν υπάρχει ένδειξη ότι ο καρκίνος προχωρεί συνίσταται θεραπεία με σκοπό την ίαση.

Ποιοι ασθενείς είναι κατάλληλοι για παρακολούθηση μόνο;

Υπάρχουν τρεις ομάδες ασθενών με καρκίνο του προστάτη που μπορούν να αντιμετωπισθούν με παρακολούθηση μόνο:

• Εκείνοι που είναι πολύ ηλικιωμένοι ή πολύ άρρωστοι για να έχουν ένα πλεονέκτημα από την θεραπεία
• Εκείνοι με πολύ προχωρημένο, ανίατο καρκίνο του προστάτη που επιθυμούν να διατηρήσουν την ποιότητα ζωής τους αποφεύγοντας οποιαδήποτε θεραπεία μέχρι να υπάρξει η ακτινολογική ένδειξη την απομακρυσμένης νόσου
• Εκείνοι με μικρό όγκο δηλαδή με μικρή μάζα καρκίνου του προστάτη στους οποίους η διάγνωση γίνεται με τον προληπτικό έλεγχο του PSA

Ασήμαντος καρκίνος του προστάτη σημαίνει καρκίνος πολύ μικρότερος σε μάζα από τον σημαντικό, που είναι εντοπισμένος μέσα στο προστάτη και δεν περιέχει αδιαφοροποίητα ή επιθετικά κύτταρα (GLEASON SCORE μέχρι και 6)

Επικεντρωνόμαστε στη τελευταία ομάδα ασθενών, σ’ εκείνους δηλαδή μ’ ασήμαντο καρκίνο του προστάτη. Είναι γνωστό ότι το 25% των καρκίνων του προστάτη οι οποίοι ανακαλύπτονται λόγω του αυξημένου PSA είναι μικρού όγκου και ήπιου βαθμού κακοήθειας. Αυτοί οι όγκοι δεν μπορούν να βλάψουν ιδιαίτερα τους ηλικιωμένους ασθενείς που έχουν σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα ζωής μέχρι να αναπτυχθεί ο όγκος.

Κριτήρια που πρέπει να πληρούν οι άνδρες με καρκίνο του προστάτη για παρακολούθηση μόνο:

• Μεγάλη ηλικία συνήθως πάνω από 65 χρονών ή εκείνοι μ’ άλλα σημαντικά προβλήματα υγείας που δεν μπορουν να υποβληθούν σε ριζικη προστατεκτομή
• Καρκίνος που δεν ψηλαφάται στην δακτυλική εξέταση (εκφραζόμενο σαν στάδιο T1c)
• PSA που συμφωνεί με το μέγεθος του προστάτη δηλαδή πυκνότητα του PSA (τιμή του PSA διαιρούμενη με τον όγκο του προστάτη που προκύπτει από το υπερηχογράφημα) είναι μικρότερο από 0.1
• Το Gleason score είναι 6 ή μικρότερο και μόνο μία ή δύο το πολύ ινίδια από την βιοψία περιέχουν καρκίνο
• Τα ινίδια που περιέχουν καρκίνο δεν πρέπει να περιέχουν περισσότερο από 50% του όγκου τους καρκίνο

Η προσεκτική αναμονή και παρακολούθηση αντενδείκνυται:

• Σε άνδρες με μη μεταστατική νόσο που επιβιώνουν πάνω από 10 χρόνια, γιατί το 63% πεθαίνει από καρκίνο του προστάτη
• Σε νεότερους ασθενείς με αρχικά περιορισμένη νόσο, γιατί υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος ανάπτυξης ανίατου καρκίνου και θανάτου

Πόσο ακριβής είναι η πρόβλεψη ανίχνευσης ανδρών με μικρού όγκου καρκίνο του προστάτη που είναι απίθανο να επεκταθεί χωρίς θεραπεία;

Χρησιμοποιώντας το PSA και πληροφορίες από την βιοψία του προστάτη μπορεί να προβλεφτεί με ακρίβεια περίπου 75% εάν ο καρκίνος του προστάτη είναι μικρότερος από 0,5 κυβικά εκατοστά (smaller than an eraser tip) που σημαίνει ότι είναι κλινικά μη σημαντικός.

Τα κριτήρια του Epstein:

• Εάν η πυκνότητα του PSA (η τιμή του PSA διαιρούμενη διά του όγκου του προστάτη υπολογισμένη από το υπερηχογράφημα) είναι μικρότερη από 0,1 και δεν υπάρχουν αρνητικά ευρήματα στην βιοψία του προστάτη (Gleason score 7 ή μεγαλύτερο, περισσότερες από δύο βιοψίες που περιέχουν καρκίνο του προστάτη, περισσότερο από 50% προσβολή της κάθε βιοψίας με καρκίνο), τότε υπάρχει μία πιθανότητα 70% έως 80% να είναι ο όγκος του καρκίνου μικρός σε όγκο (μικρότερος από 0,5 κυβικά εκατοστά).
• Εάν η πυκνότητα του PSA είναι 0,1 ή μεγαλύτερη, ή υπάρχει οποιοδήποτε από τα προηγούμενα αρνητικά ευρήματα στην βιοψία του προστάτη, τότε υπάρχει πιθανότητα 70% έως 80% να είναι ο όγκος μεγαλύτερος από 0,5 κυβικά εκατοστά.

Υπάρχουν εξετάσεις που να προβλέπουν ποιοι καρκίνοι χρειάζονται θεραπεία;

Το ελεύθερο PSA συνδέεται με την επιθετικότητα του καρκίνου του προστάτη. Εάν το ποσοστό του ελεύθερου PSA είναι 15 ή λιγότερο είναι προγνωστικό για την διάγνωση επιθετικού καρκίνου του προστάτη 10 χρόνια αργότερα. Αντίθετα όταν το ποσοστό του ελεύθερου PSA είναι υψηλότερο από 15 τότε αυτό σημαίνει ότι υπάρχει μικρού όγκου καρκίνος του προστάτη.

Τι μπορεί να χάσει ένας ασθενής εάν διαλέξει «παρακολούθηση μόνο»;

Η κύρια ανησυχία είναι ότι ο καρκίνος θα εξακολουθεί να αναπτύσσεται μέχρι το σημείο που δεν θα είναι δυνατή μία ίαση όταν ο ασθενής παρακολουθείται μόνο.

Πράγματι, το 30% των ασθενών θα παρουσιάσει αρνητικά ευρήματα 1 χρόνο μετά την παρακολούθηση και θα ξεκινήσει θεραπεία. Το ποσοστό των ασθενών που θα ιαθεί μετά από εγχείρηση όμως είναι το ίδιο μεταξύ των ασθενών που διάλεξαν εξ’ αρχής την ριζική προστατεκτομή και των ασθενών που διάλεξαν στην αρχή παρακολούθηση μόνο και αργότερα λόγω αρνητικών ευρημάτων υποβλήθηκαν σε ριζική προστατεκτομή. Έτσι μετά από κατάλληλη εκλογή των ασθενών δεν χάνεται η ευκαιρία για ίαση όταν υπάρχει στενή παρακολούθηση.

Οι άνδρες που διαλέγουν την παρακολούθηση μόνο πρέπει να λάβουν υπόψιν ότι με την βιοψία συνήθως υποεκτιμάται η έκταση του όγκου. Έτσι μπορούν να πληρούν ψευδώς τα κριτήρια για την αντιμετώπιση εν αναμονή. Γι’ αυτό συνιστάται προτού να ξεκινήσουν μία τέτοια αντιμετώπιση μία επιπλέον επιβεβαιωτική βιοψία.

Ποιες οι συστάσεις για την παρακολούθηση ασθενών που επιλέγουν μία αντιμετώπιση εν αναμονή;

Να εκτελούν τις παρακάτω εξετάσεις:

• Επιβεβαιωτική βιοψία εκτεταμένου πεδίου πριν την έναρξη της θεραπείας
• PSA και δακτυλική εξέταση ανά εξάμηνο
• Βιοψία παρακολούθησης ετησίως

Θετικά – αρνητικά της “προσεκτικής παρακολούθησης μόνο”:

Θετικά

• Πιθανή αποφυγή κλινικής εκδήλωσης της νόσου
• Αποφυγή οποιασδήποτε πιθανόν μη αναγκαίας θεραπειας
• Αποφυγή πιθανής νοσηρότητας που σχετίζεται με την θεραπεία (πχ τραύμα στο ορθό, ακράτεια ούρων, σεξουαλική ανικανότητα κτλ.)
• Εφαρμόσιμη σε ηλικιωμένους και καταβεβλημένους ασθενείς

Αρνητικά

• Παρατεταμένη και εντατική παρακολούθηση
• Άγχος των ασθενών κατά την παρακολούθηση 
• Δυσκολία στην εκλογή των κατάληλων ασθενών 
• Υποεκτίμηση της έκτασης της νόσου
• Πιθανή εξελιξη της νόσου σε προχωρημένο στάδιο 
• Τελικά το 1/3 των ασθενών θα χρειαστούν θεραπεία κατά την διάρκεια της παρακολούθησης 
• Μη εφαρμόσιμη στρατηγική σε νέους ασθενείς

Εξωτερική ακτινοβολία

Η εξωτερική ακτινοβολία για να σκοτώσει καρκινικά κύτταρα χρησιμοποιεί υψηλής ενέργειας ακτίνες Χ που παράγονται από ένα ειδικό μηχάνημα. Αυτή η μορφή ακτινοβολίας είναι ειδική στο να καταστρέφει καρκινικά κύτταρα αλλά μπορεί επίσης να προκαλεί συμφύσεις και σε γειτονικά υγιή όργανα.

Το πρώτο βήμα για την ακτινοθεραπεία είναι η χαρτογράφηση της ακριβούς περιοχής του σώματος που χρειάζεται να πάρει ακτινοβολία. Χρησιμοποιούνται συχνά τρισδιάστατες απεικονίσεις για τον ακριβή καθορισμό της τοποθεσίας του προστάτη και των γύρω ιστών. Ειδικά απεικονιστικά προγράμματα (computer-imaging software) δίνουν την δυνατότα προσδιορισμού των κατάλληλων πεδίων για την χορήγηση της ακτινοβολίας. Ο υπολογισμός γίνεται σήμερα με τη μέθοδο των τριών διαστάσεων. Δηλαδή ο υπολογιστής περιγράφει τον προστάτη και «υπολογίζει» με ακρίβεια τη δόση αλλά και την «διανομή» της ενέργειας μέσα στον πάσχοντα προστάτη. Χρησιμοποιώντας νέες τεχνολογίες οι οποίες επιτρέπουν πιο ακριβή εστίαση της ακτινοβολίας με μεγαλύτερη συγκέντρωση της δόσης στην ενδιαφερόμενη περιοχή μπορούν να χορηγηθούν μεγαλύτερες δόσεις ακτινοβολίας στον προστάτη χωρίς να προκληθεί βλαβη στους γύρω ιστούς (Intensity-Modulated Radiation Therapy).

Τρισδιάστατη εξωτερική ακτινοβολία. Φύλλα μολύβδου στο σχήμα του προστάτη κατευθύνουν την ακτινοβολία προστατεύοντας τα γύρω όργανα. Η ακτινοβολία χορηγείται από κάθε διεύθυνση γύρω από τον ασθενή.

Ένας υποστηρικτής διατηρεί το σώμα σε σταθερή θέση κατά την διάρκεια της κάθε θεραπείας. Κατά την διάρκεια της θεραπείας πρέπει να είναι η ουροδόχος κύστη γεμάτη για να μπορεί να απωθείται η κύστη έξω από το πεδίο της ακτινοβολίας. Η επιφάνεια του δέρματος σημαδεύεται με ειδικό μελάνι για την καλύτερη καθοδήγηση της ακτινοβολίας ενώ μικροί οδηγοί από χρυσό τοποθετούνται στο προστάτη για την επιβεβαίωση της ακρίβειας προσβολής με την ακτινοβολία του οργάνου στόχου. Ειδικά σχεδιασμένα προστατευτικά καλύμματα βοηθούν στην προστασία των παρακείμενων υγιών ιστών, όπως πχ της κύστης, των στυτικών ιστών και του τοιχώματος του ορθού.

Οι θεραπείες δίνονται γενικά καθημερινά πέντε ημέρες την εβδομάδα για οκτώ περίπου εβδομάδες. Κάθε θεραπεία διαρκεί περίπου δέκα λεπτά. Ο περισσότερος όμως χρόνος είναι χρόνος προετοιμασίας και η ακτινοβολία διαρκεί μόνο 1 λεπτό περίπου. Δεν απαιτείται αναισθησία επειδή η ακτινοβολία είναι τελείως ανώδυνη.

Οι περισσότεροι άνδρες παρουσιάζουν ήπιες μόνο παρενέργειες, οι οποίες εξαφανίζονται λίγο μετά το πέρας της θεραπείας. Οι περισσότεροι άνδρες δεν παρουσιάζουν προβλήματα με την στύση ή με την σεξουαλική επαφή αμέσως μετά την ακτινοβολία. Η ακτινοβολία μπορεί όμως να προκαλέσει σεξουαλικού τύπου παρενέργειες σε απώτερο χρονικό διάστημα λόγω της καθυστερημένου τρόπου δράσης της στους ιστούς. Οι περισσότεροι από του άνδρες με σεξουαλικές παρενέργειες μετά από ακτινοβολία ανταποκρίνονται στην θεραπεία με φάρμακα που χρησιμοποιούνται για την στυτική δυσλειτουργία. Όσο νεότερος είναι ο ασθενής τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες να διατηρήσει την σεξουαλική του λειτουργία.

Κατά την διάρκεια της θεραπείας μπορεί μερικοί άνδρες να παρουσιάσουν προβλήματα με την ούρηση. Τα πιο συχνά κλινικά σημεία και συμπτώματα είναι επιτακτική αίσθηση για ούρηση και συχνουρία. Τα προβλήματα αυτά είναι συνήθως παροδικά και υποχωρούν μερικές εβδομάδες μετά το πέρας της θεραπείας. Μακροχρόνια αποφρακτικά προβλήματα με ούρηση μπορούν να παρουσιαστούν αφού ο προστάτης δεν αφαιρείται αλλά παραμένει. Σε τέτοιες επιμένουσες περιπτώσεις απαιτείται συνήθως μία επέμβαση (διουρηθρική αφαίρεση του προστάτη).

Προβλήματα από το ορθό — όπως πχ μαλακά κόπρανα, αιμορραγία από το ορθό, δυσφορία κατά την κένωση και επιτακτική αίσθηση για αφόδευση — μπορεί να εμφανιστούν κατά την διάρκεια της θεραπείας. Όταν η θεραπεία έχει ολοκληρωθεί αυτά τα προβλήματα συνήθως υποχωρούν. Μερικοί όμως άνδρες μπορεί να συνεχίζουν να παρουσιάζουν τέτοια προβλήματα από το ορθό για μήνες μετά την ολοκλήρωση της ακτινοβολίας. Τα περισσότερα από τα μακροχρόνια προβλήματα από το ορθό μετά από ακτινοβολία βελτιώνονται με φάρμακα. Σπάνια ορισμένοι άνδρες παρουσιάζουν επιμένουσας αιμορραγία ή έλκη στο ορθό μετά από ακτινοβολία. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις απαιτείται χειρουργική θεραπεία για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων.

Βραχυθεραπεία – Ραδιοενεργά εμφυτεύματα (Radioactive seed implants).

Τα ραδιενεργά εμφυτεύματα κερδίζουν συνεχώς έδαφος τα τελευταία χρόνια στην θεραπεία του καρκίνου του προστάτη. Τα εμφυτεύματα, γνωστά και σαν βραχυθεραπεία, εναποθέτουν μεγαλύτερη δόση ακτινοβολίας στον προστάτη απ’ ότι κάνει η εξωτερική ακτινοβολία και για ένα μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Ακτινογραφία όπου φαίνονται οι ραδιενεργοί κόκκοι στην περιοχή του προστάτη ενώ η ουροδόχος κύστη φαίνεται γεμάτη με σκιαγραφικό μέσο

Κατά την διάρκεια της τοποθέτησης των εμφυτευμάτων — η οποία διαρκεί μία με δύο ώρες και γίνεται με γενική αναισθησία και χωρίς να απαιτείται νοσηλεία σε νοσοκομείο — 40 έως 100 εμφυτεύματα σε μέγεθος κόκκων ρυζιού τοποθετούνται στον προστάτη με την βοήθεια ειδικών βελονών και την καθοδήγηση υπερήχων. Ο ακριβής αριθμός των εμφυτευμάτων εξαρτάται από το μέγεθος του προστάτη. Η θεραπεία αυτή συνίσταται σε άνδρες με μικρού ή μεσαίου μεγέθους προστάτες και για χαμηλού βαθμού κακοήθειας καρκίνους. Μερικές φορές χορηγείται πριν την τοποθέτηση των εμφυτευμάτων θεραπεία με ορμόνες έτσι ώστε να μικρύνει ο προστάτης σε μέγεθος.

Θέση χειρουργικής ομάδας και ασθενή στο χειρουργείο για την διενέργεια της βραχυθεραπείας

Τοποθέτηση ραδιενεργών κόκκων στον προστάτη με υπερηχογραφική καθοδήγηση

Σε ασθενείς σε πιο προχωρημένο στάδιο ή με επιθετική νόσο ο συνδυασμός βραχυθεραπείας ακολουθούμενη μετά από 2 μήνες από μία εξωτερική ακτινοβολία είναι μία σχετικά ασφαλή μέθοδο αντιμετώπισης του τοπικά προχωρημένου καρκίνου του προστάτη με υψηλή δόση ακτινοβολίας. Ο έλεγχος της κακοήθειας είναι ικανοποιητικός ενώ οι ανεπιθύμητες ενέργειες μπορούν να συγκριθούν με εκείνες μετά από μονοθεραπεία με βραχυθεραπεία ή εξωτερική ακτινοβολία.

Τα εμφυτεύματα αυτά μπορεί να περιέχουν ένα από διάφορα ραδιενεργά ισότοπα — δηλαδή ιώδιο και παλλάδιο. Αυτά τα εμφυτεύματα δεν πρέπει να αφαιρεθούν μετά από την παύση της εκπομπής της ραδιενέργειας.

Τα εμφυτεύματα ιωδίου και παλλαδίου εκπέμπουν γενικά ακτινοβολία που εκτείνεται σε μερικά μόνο χιλιοστά γύρω από αυτά. Αυτή η μορφή ακτινοβολίας δεν εκθέτει ολόκληρο το σώμα σε σημαντικές δόσεις. Συστήνεται όμως η παραμονή σε απόσταση τουλάχιστον 2 μέτρων μακριά από παιδιά και εγκύους που είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι στην ακτινοβολία. Όλη η ακτινοβολία των εμφυτευμάτων εξαντλείται σε ένα χρόνο.

Οι παρενέργειες των εμφυτευμάτων είναι διαφορετικές από εκείνες της εξωτερικής ακτινοβολίας. Τα εμφυτεύματα μεταφέρουν μεγαλύτερη δόση ακτινοβολίας στην πυρήθρα, προκαλώντας ουρολογικά προβλήματα και συμπτώματα όπως συχνή, αδύναμη και επώδυνη ούρηση σε όλους σχεδόν τους άνδρες. Απαιτούνται συνήθως φάρμακα για την θεραπεία αυτών των συμπτωμάτων και μερικοί άνδρες χρειάζονται επιπλέον διαλείποντες αυτοκαθετηριασμούς για επιπλέον βοήθεια για την ούρηση.

Τα ουρολογικά συμπτώματα μετά από την τοποθέτηση εμφυτευμάτων τείνουν να είναι περισσότερο σοβαρά και να διαρκούν περισσότερο χρονικό διάστημα απ’ ότι μετά από εξωτερική ακτινοβολία. Τα συμπτώματα όμως από το ορθό μπορεί να είναι πιο σπάνια και λιγότερο σοβαρά. Μερικοί άνδρες παρουσιάζουν στυτική δυσλειτουργία που οφείλεται στη τοποθέτηση των ραδιενεργών εμφυτευμάτων.

Υψηλής δόσης βραχυθεραπεία (High-Dose-Rate Brachytherapy).

Σε ασθενείς με πιο προχωρημένο ή πιο επιθετικό καρκίνο μπορεί να χρησιμοποιηθεί η υψηλής δόσης βραχυθεραπεία η οποία μεταφέρει στον προστάτη εντός τριών ή τεσσάρων λεπτών μία τόσο υψηλή δόση που η χαμηλής δόσης βραχυθεραπεία θα χρειαζόταν βδομάδες ολόκληρες. Η διαδικασία γίνεται με ειδικές βελόνες που τοποθετούνται παροδικά μόνο μέσα στον προστάτη σε τρεις συνεδρίες στην διάρκεια μίας ή και μισής μόνο ημέρας. Στο τέλος δεν μένει μόνιμα κανένα ραδιενεργό υλικό μέσα στον προστάτη. Ο προγραμματισμός γίνεται με ειδικά προγράμματα σε υπολογιστή. Η υψηλής δόσης βραχυθεραπεία συνδυάζεται πάντα με εξωτερική ακτινοβολία που διαρκεί 5 με 6 εβδομάδες. Πολύ καλά αποτελέσματα έχουν δημοσιευτεί με αυτή την τεχνική.

Αποτελέσματα ακτινοβολίας

Παρά τις επιπλοκές της ακτινοθεραπείας, φαίνεται ότι περίπου οι μισοί ασθενείς απαλλάσσονται οριστικά από τον καρκίνο τους. Τα αποτελέσματα είναι άριστα όταν το ΡSΑ πέφτει γρήγορα κοντά στο μηδέν. Το άλλο μισό των ασθενών θα παρουσιάσει αύξηση του ΡSΑ μέσα στα επόμενα δύο χρόνια. H παρακολούθηση μόνο με το ΡSΑ είναι αρκετή. Παρακολουθείται λοιπόν μόνο το ΡSΑ και καταγράφεται πόσο κάτω πέφτει, η κατώτερη αυτή τιμή λέγεται τιμή ναδίρ. Εάν όμως αρχίσει στο μέλλον να ανεβαίνει σε τρεις συνεχόμενες μετρήσεις, τότε θεωρείται ότι η ακτινοθεραπεία έχει αποτύχει.

Σε μεγάλες σειρές ασθενών που έχουν παρακολουθηθεί μετά από ακτινοθεραπεία ένα 40% επέζησαν πάνω από δέκα χρόνια. Αυτά όλα είναι βέβαια στατιστικά δεδομένα. Όταν έρχεται στο πάσχον άτομο δεν είναι δυνατόν να προβλέψουμε με ακρίβεια τι θα του συμβεί μετά την ακτινοθεραπεία του. Παρόλο που έχουμε το υλικό της βιοψίας, το ΡSΑ και τις άλλες εξετάσεις, δεν υπάρχει τρόπος να προβλέψει κανείς τι ακριβώς θα του συμβεί στο μέλλον.

Ποια είναι η καλύτερη μέθοδος σήμερα; Όσο πιο νωρίς γίνεται η διάγνωση τόσο καλύτερα φαίνεται να αποδίδει η χειρουργική (ριζική) αφαίρεση. Γεγονός παραμένει ότι περισσότεροι χειρουργημένοι ασθενείς επιζούν για 15 χρόνια απ’ ότι αντίστοιχοι που υποβλήθηκαν σε ακτινοθεραπεία. Ο συνδυασμός όμως της τελευταίας με ορμονοθεραπεία φαίνεται ότι δίνει εξίσου καλά αποτελέσματα. Στην Αμερική, τελευταία, η βραχυθεραπεία, μόνη ή και σε συνδυασμό με την εξωτερική ακτινοθεραπεία, ανεβαίνει ταχύτατα σε αριθμούς. Υπάρχουν ενδείξεις ότι τείνει να μοιραστεί την «πίτα» της θεραπείας του (περιορισμένου πάντα) καρκίνου του προστάτη. Σήμερα όμως με την ευρεία διάδοση της ρομποτικής προστατεκτομής η ακτινοβολία χάνει, κυρίως λόγω των επιπλοκών της, συνέχεια έδαφος προς όφελος της ρομοτικής τεχνολογίας.

Θετικά στοιχεία της ακτινοβολίας

• Πιθανή ίαση
• Αποφυγή εγχείρησης

Aρνητικά στοιχεία της ακτινοβολίας

• Παρατεταμένη θεραπεία
• Δυσκολία στον καθορισμό και παρακολούθηση της ίασης
• Άγχος των ασθενών κατά την παρακολούθηση
• Έλλειψη παθολοανατομικού σταδίου
• Καμία επίδραση στην καλοήθη υπερπλασία του προστάτη και εξακολούθηση των αποφρακτικών συμπτωμάτων κατά την ούρηση
• Πιθανή θνητότητα
  
  • Τραύμα στο ορθό
  • Βλάβη ουροδόχου κύστης
  • Ακράτεια ούρων
  • Σεξουαλική ανικανότητα
  • Αιματουρία
  • Δημιουργία δευτεροπαθών καρκίνων στην ουροδόχο κύστη και στο ορθό σε ασθενείς που επιζούν για περισσότερο από 5-10 έτη
• Πιθανόν μη αναγκαία
• Μεγάλη δυσκολία στην αντιμετώπιση μίας υποτροπής

Η χειρουργική αφαίρεση ολόκληρου του προστάτη ονομάζεται ριζική προστατεκτομή και είναι μία άλλη μορφή θεραπείας του καρκίνου που είναι εντοπισμένος και περιορισμένος στον προστάτη. Κατά την διάρκεια αυτής της θεραπείας χρησιμοποιούνται διάφορες χειρουργικές τεχνικές για την ολική αφαίρεση του προστάτη και των λεμφαδένων, ενώ οι μύες και τα νεύρα που ελέγχουν την εγκράτεια των ούρων και την σεξουαλική λειτουργία πρέπει να μείνουν όσο το δυνατόν ανέπαφα. Γενικά το 75% των ασθενών που θεραπεύονται με χειρουργική επέμβαση δεν θα παρουσιάσουν υποτροπή της νόσου.

Ο χειρουργός που βλέπει πάρα πολλές περιπτώσεις και έχει μεγάλη χειρουργική εμπειρία είναι περισσότερο πιθανόν να επιτύχει αυτούς τους σκοπούς και να ελαττώσει την πιθανότητα υποτροπιασμού της νόσου. Με μία συχνότητα εκτέλεσης κατά μέσο όρο περίπου 2-3 λαπαροσκοπικών ριζικών προστατεκτομών την εβδομάδα έχει γίνει το προσωπικό μου χειρουργικό πρόγραμμα ένα από τα πιο εντατικά και πολυάσχολα στον Ελλαδικό χώρο και ιδιαίτερα στο ιδιωτικό τομέα υγείας.

Κατά την διάρκεια της επέμβασης εισέρχεται ένας καθετήρας στην ουροδόχο κύστη μέσω της ουρήθρας για την παροχέτευση των ούρων από την κύστη κατά την διάρκεια της φάσης επούλωσης και ανάρρωσης. Ο καθετήρας παραμένει για μία έως δύο εβδομάδες μετά την επέμβαση όσο διαρκεί η επούλωση του ουροποιητικού συστήματος.

Μετά την αφαίρεση του καθετήρα θα παρουσιαστούν πιθανόν μερικά προβλήματα ελέγχου της κύστης (ακράτεια ούρων) τα οποία είναι παροδικά και διαρκούν μερικές εβδομάδες ή και μήνες. Οι περισσότεροι άνδρες θα επανακτήσουν τον πλήρη έλεγχο των ούρων. Σχετικά λίγοι άνδρες θα έχουν ακράτεια ούρων από προσπάθεια, που σημαίνει ότι δεν θα μπορούν να κρατούν τα ούρα τους όταν η κύστη τους είναι υπό αυξημένη πίεση, όπως συμβαίνει κατά το φτάρνισμα, το βήξιμο, το δυνατό γέλιο, ή το ανασήκωμα από την καθιστή θέση ή τέλος το σήκωμα διαφόρων βαριών αντικειμένων. Σε μερικούς άνδρες μπορεί να επιμένει μία μεγάλη διαφυγή των ούρων και γι’ αυτό τον λόγο να είναι αναγκαία μία δεύτερη επέμβαση για την διόρθωση αυτών των προβλημάτων ακράτειας.

Η σεξουαλική ανικανότητα είναι μία συχνή παρενέργεια της ριζικής προστατεκτομής, γιατί τα νεύρα και από τις δύο πλευρές του προστάτη που ελέγχουν την στύση μπορούν να καταστραφούν ή να βλαφτούν κατά την εγχείρηση. Οι περισσότεροι άνδρες που είναι νεότεροι από 50 ετών και είχαν εγχείρηση διατήρησης των στυτικών νεύρων μπορούν να επιτύχουν φυσιολογικές στύσεις μετά την ριζική προστατεκτομή. Αντίθετα λιγότεροι άνδρες ηλικίας 70 ετών και άνω μπορούν να διατηρούν φυσιολογική σεξουαλική ζωή μετά από μία τέτοια επέμβαση. Οι άνδρες που προβλήματα στην επίτευξη ή διατήρηση μίας στύσης πριν από την εγχείρηση είναι σε μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν σεξουαλική ανικανότητα μετά την επέμβαση.

Τρεις χειρουργικές μέθοδοι υπάρχουν για την εκτέλεση μίας ριζικής προστατεκτομής — λαπαροσκοπική/ρομποτική, οπισθοηβική και περινεϊκή χειρουργική.

Θετικά στοιχεία ριζικής προστατεκτομής

• Μεγάλη εγχείρηση
• Πιθανή θνητότητα
  • Ακράτεια ούρων
  • Τραύμα ορθού
  • Στένωση ουρήθρας
  • Αιμορραγία
• Πιθανόν να μη είναι απολύτως αναγκαία

Αρνητικά στοιχεία ριζικής προστατεκτομής

• Ίαση, εάν είναι παθολογοανατομικά εντοπισμένη νόσος
• Οριστική παθολογοανατομική σταδιοποίηση 
• Θεραπεία της συμπτωματικής καλοήθους υπερπλασίας του προστάτη (αποφρακτικών συμπτωμάτων ούρησης)
• Ελαττωμένο άγχος ασθενούς κατά την παρακολούθηση
• Ευκολία στην μετεγχειρητική παρακολούθηση για πιθανή υποτροπή
• Δυνατότητα πλήρους θεραπευτικής αντιμετώπισης πιθανής υποτροπής με ελάχιστα επεμβατική μέθοδο (πχ με ακτινοβολία)

Λαπαροσκοπική εξωπεριτοναϊκή ριζική προστατεκτομή

Οι κύριοι στόχοι της λαπαροσκοπικής ριζικής προστατεκτομής είναι η θεραπεία του ασθενή και η διατήρηση της ποιότητας ζωής του (άμεσα συμβάλλοντας στην γρηγορότερη και ευκολότερη ανάρρωση μετά την επέμβαση και μακροχρόνια διατηρώντας καλύτερα της εγκράτεια των ούρων και την στυτική λειτουργία).

Ο χειρουργός εκτελεί την λαπαροσκοπική ριζική προστατεκτομή στην αρχή κάνοντας μία τομή του ενός περίπου εκατοστού γύρω από τον ομφαλό για να μπορέσει να εισάγει ένα διατατικό μπαλόνι για την παρασκευή του εξωπεριτοναϊκού χώρου. Ένα διατατικό μπαλόνι φροντίζει για την απώθηση του περιτοναίου και του περιεχομένου του (έντερο) και την δημιουργία ενός τεχνητού κοίλου χώρου εκτός περιτοναίου στην κάτω κοιλία ανοίγοντας έτσι τον δρόμο προς τον προστάτη. Χάριν σ’ αυτή την τεχνική παρακάμπτονται τελείως τα ενδοκοιλιακά όργανα και ο κίνδυνος τραυματισμού τους είναι ανύπαρκτος.

Μετά την δημιουργία αυτού του εξωπεριτοναϊκού χώρου εισάγεται ένα λεπτός, φωτιζόμενος σωλήνας με μία τηλεσκοπική κάμερα στην κορυφή (το λεγόμενο λαπαροσκόπιο). Η κάμερα προβάλει μία εξαιρετικά καθαρή, υψηλής ευκρίνειας και μεγέθυνσης (έως και 15 φορές μεγαλύτερη) εικόνα του χειρουργικού πεδίου σε μία οθόνη 25 ιντσών περίπου. Ένα ακίνδυνο αέριο εισέρχεται στον εξωπεριτοναϊκό χώρο και διατηρεί την κοιλότητα αρκετά ευρύχωρη ώστε να εκτελείται η λαπαροσκοπική επέμβαση με μεγάλη ευκολία. Η επέμβαση εκτελείται με εξειδικευμένα όργανα τα οποία εισέρχονται διαμέσου τεσσάρων λεπτών οπών του μισού εκατοστού στην περιοχή της ελάσσονος πυέλου όπου και εκτελείται η αφαίρεση του προστάτη και του γειτονικών λεμφαδένων. Στο τέλος εξέρχεται ο προστάτης από την κοιλιά μέσα σ’ ένα ειδικό σάκο διευρύνοντας την μία από τις προηγούμενες τομές του δέρματος.

Μετά από μια προσωπική εμπειρία σε περισσότερες από 350 λαπαροσκοπικές επεμβάσεις ο χειρουργικός χρόνος της λαπαροσκοπικής ριζικής προστατεκτομής ανέρχεται σε λιγότερο από 2 ώρες. Ο χρόνος αυτός είναι συγκρίσιμος και τις περισσότερες φορές συντομότερος από εκείνον της ανοιχτής ριζικής προστατεκτομής. Αν και ο χρόνος δεν είναι το απόλυτο ποιοτικό κριτήριο, μία σύντομα ανατομικά και σωστά εκτελούμενη λαπαροσκοπική εγχείρηση είναι απόδειξη εμπειρίας του χειρουργού και οδηγεί σε μικρότερη επιβάρυνση και ταχύτερη ανάρρωση του ασθενή.

Σχηματική εικόνα χειρουργείου κατά την διάρκεια μιας λαπαροσκοπικής ριζικής προστατεκτομής. Στην οθόνη εμφανίζεται σε μεγέθυνση η ουρήθρα που αναστομώνεται με τον αυχένα της κύστης αφού αφαιρέθηκε ο προστάτης.
Η μεγεθυμένη εικόνα και η ακρίβεια των κινήσεων εξασφαλίζουν καλύτερα αποτελέσματα στην διατήρηση στύσης και εγκράτιας ούρων.

Αν και δεν είναι πάντα δυνατόν οφειλόμενο στο μέγεθος και στην θέση του καρκίνου ένας από τους κύριους στόχους της λαπαροσκοπικής ριζικής προστατεκτομής είναι η διατήρηση των νευραγγειακών δεματίων. Αυτό σημαίνει ότι ο χειρουργός διατηρεί ανέπαφο το πλέγμα των νεύρων που ελέγχει την στύση του πέους. Αυτή η εξαιρετικά ακριβή και δύσκολη τεχνική καθίσταται δυνατή με την λαπαροσκόπηση γιατί και η ποιότητα ευκρίνειας της εικόνας του χειρουργικού πεδίου είναι ανώτερη λόγω της μεγέθυνσης και της ελαττωμένης αιμορραγίας.

Μετά το τέλος της λαπαροσκοπικής ριζικής προστατεκτομής ο προστάτης αφαιρείται ανέπαφος μέσα σ' έναν ειδικό σάκο διευρύνοντας μία από τις οπές των τροκαρ που βρίσκεται κοντά στον ομφαλό.

Για περισσότερες πληροφορίες για την λαπαροσκοπική ριζική προστατεκτομή θα βρείτε κάνοντας κλικ ΕΔΩ.

Ποιος είναι υποψήφιος για την λαπαροσκοπική ριζική προστατεκτομή;

Σχεδόν όλοι οι άνδρες που είναι υποψήφιοι για την παραδοσιακή ανοιχτή ριζική προστατεκτομή είναι επίσης και υποψήφιοι για την λαπαροσκοπική ριζική προστατεκτομή. Η μοναδική εξαίρεση είναι ασθενείς που έχουν προηγούμενη εκτεταμένη πυελική εγχείρηση σε άμεση επαφή με τον προστάτη (όπως πχ εγχείρηση αφαίρεσης του ορθού, του τελικού τμήματος του παχέος εντέρου πάνω στο οποίο βρίσκεται και ο προστάτης) ή άνδρες σε τέτοια κρίσιμη κατάσταση υγείας που να κάνει κάθε επέμβαση αδύνατη, όπως πχ πολύ επιβαρυμένο καρδιακό ιστορικό.

Οι ασθενείς που χρειάζονται εγχείρηση για καρκίνο του προστάτη έχουν την επιλογή ανάμεσα στην ανοιχτή ριζική και στην ίδια επέμβαση που εκτελείται λαπαροσκοπικά. Μετά από μία 6ετή προσωπική εμπειρία σαν επιμελητής σε πολύ μεγάλο νοσοκομείο της Γερμανίας είμαι σε θέση να προσφέρω με αξιοπιστία και τις δύο μεθόδους. Έχοντας προσωπικά εκτελέσει αρχικά περισσότερες από 250 ανοιχτές ριζικές προστατεκτομές και εν συνεχεία περισσότερες από 400 λαπαροσκοπικές ριζικές προστατεκτομές γνωρίζω όχι μόνο ξεχωριστά από κοντά και τις δύο μεθόδους αλλά και συγκριτικά τα πλεονεκτήματα της μίας σε σύγκριση με την άλλη.

Επειδή η λαπαροσκοπική ριζική προστατεκτομή προσφέρει όχι μόνο τα ίδια αλλά και πολλές φορές καλύτερα αποτελέσματα σε σύγκριση με την ανοιχτή επέμβαση και προσφέρει επιπλέον τα πλεονεκτήματα της ελάχιστα τραυματικής και λαπαροσκοπικής επέμβασης δεν υπάρχει κανένας λόγος να συνεχίζεται να εκτελείται η ανοιχτή χειρουργική.

Πλεονεκτήματα της λαπαροσκοπικής ριζικής προστατεκτομής

• Ελάχιστος χειρουργικός τραυματισμός των ιστών
• Καλύτερο κοσμητικό αποτέλεσμα και μικρότερες ουλές (τέσσερις ή πέντε μικρές τομές του μισού με ένα εκατοστό σε αντίθεση με μία τομή 20 περίπου εκατοστών από την ανοιχτή επέμβαση)
• Ταχύτερη ανάρρωση και γρηγορότερη κινητοποίηση των ασθενών (κινητοποίηση των ασθενών από το ίδιο το βράδυ της λαπαροσκοπικής επέμβασης)
• Μηδαμινή απώλεια αίματος (στο 98% των περιπτώσεων δεν απαιτείται καμία μετάγγιση αίματος σε αντίθεση με την ανοιχτή επέμβαση όπου το 30% περίπου των ασθενών χρειάζονται μετάγγιση τουλάχιστον δύο μονάδων αίματος)
• Ταχύτερη έξοδο από το νοσοκομείο (65% των ασθενών εξέρχονται την δεύτερη μετεγχειρητική ημέρα και 30% των ασθενών την τρίτη μετεγχειρητική ημέρα)
• Χαμηλότερο κόστος νοσηλείας
• Ταχύτερη επάνοδο στις καθημερινές δραστηριότητες και στην εργασία (συνήθως μέσα σε δύο με τρεις εβδομάδες)
• Μεγέθυνση εικόνας κατά 10 έως 15 φορές και καλύτερο φωτισμό
• Βελτιωμένη αναγνώριση και διατήρηση σημαντικών και ευπαθών ανατομικών οργάνων (όπως για παράδειγμα του αγγειονευρώδους δεματίου στην περίπτωση διατήρησης της στυτική λειτουργίας)
• Ευκολία χειρισμών και καλύτερη οπτική εικόνα σε περιοχές δυσπρόσιτες και δυσδιάκριτες (όπως για παράδειγμα στο βαθύτερο σημείο της ελάσσονος πυέλου με δυνατότητα για την πραγματοποίηση μιας ακριβούς και στεγανής αναστόμωσης ανάμεσα στον αυχένα της κύστης και την ουρήθρα για αποφυγή χρόνιας διαφυγής των ούρων ή τραυματισμού του σφιγκτήρα).
• Ο καθετήρας, που πάντα τοποθετείται μετά από μία τέτοια εγχείρηση, μπορεί να αφαιρεθεί πολύ συντομότερα και μάλιστα στην πρώτη μετεγχειρητική εβδομάδα. Αντίθετα μετά από ανοιχτή επέμβαση ο καθετήρας αφαιρείται μετά από 2 ή και τρεις εβδομάδες.
• Ελαχιστοποίηση μετεγχειρητικού πόνου
• Μηδαμινές μετεγχειρητικές επιπλοκές που σχετίζονται με το τραύμα, όπως διαπύηση, διάσπαση, κήλη, χρόνιος πόνος, δύσμορφη ουλή κλπ.
• Σημαντικά μικρότερη καρδιαγγειακή και αναπνευστική επιβάρυνση
• Δυνατότητα αντιμετώπισης ασθενών με επιβαρυμένο ιατρικό ιστορικό
• Συντομότερος χειρουργικός χρόνος εξαρτώμενος όμως κυρίως από την εμπειρία του λαπαροσκόπου

Μειονεκτήματα της λαπαροσκοπικής ριζικής προστατεκτομής

• Επειδή η λαπαροσκοπική ριζική προστατεκτομή απαιτεί μεγάλη εμπειρία και μακρόχρονη εκπαίδευση από τον χειρουργό και ταυτόχρονα σύγχρονο και ακριβό υλικοτεχνικό εξοπλισμό μπορεί να πραγματοποιείται μόνο από έμπειρους λαπαροσκόπους και σε εξειδικευμένα κέντρα.
• ‘Ελλειψη τρισδιάστατης όρασης
• Περιορισμένη ελευθερία κινήσεων σε σχέση με τον ανθρώπινο καρπό και την ρομποτική τεχνολογία
• Σε λαπαροσκοπικές επεμβάσεις που διαρκούν πάνω από δύο ώρες κούραση του χειρουργού από την πολλές φορές μη-εργονομική θέση εργασίας

Περιορισμοί και μειονεκτήματα της λαπαροσκοπικής προσέγγισης στην ριζική προστατεκτομή

Ρομποτικά υποβοηθούμενη λαπαροσκοπική ριζική προστατεκτομή

Η λαπαροσκοπική ριζική προστατεκτομή μπορεί επίσης να εκτελεστεί με την βοήθεια της ρομποτικής τεχνολογίας. Τπάρχουν δύο ρομποτικά συστήματα τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν.

Το πρώτο ρομποτικό σύστημα είναι ένας ειδικός βραχίονας που συγκρατεί το λαπαροσκόπιο (τον λεπτό δηλαδή φωτιζόμενο σωλήνα με την κάμερα στην κορυφή) κατά την διάρκεια της επέμβασης. Αυτός ο ρομποτικός βραχίονας ελέγχεται από την φωνή του χειρουργού και ονομάζεται “AESOP” (automated endoscopic system for optimal positioning, αυτόματο ενδοσκοπικό σύστημα για ιδανική τοποθέτηση του λαπαροσκοπίου). Με την βοήθεια του ρομποτικού συστήματος “AESOP” επιτυγχάνεται μία σταθερή και από το χειρουργό άμεσα ελεγχόμενη εικόνα του χειρουργικού πεδίου.

Με την υποστήριξη των νέων τεχνολογιών η καινούργια εξέλιξη της ρομποτικά υποβοηθούμενης χειρουργικής είναι μία μηχανή που ονομάζεται σύστημα “da Vinci”, το οποίο χρησιμοποιείται κατά την διάρκεια της λαπαροσκοπικής επέμβασης. Χρησιμοποιώντας αυτή την μηχανή ο χειρουργός κάθεται μπροστά σε μία ειδική κονσόλα ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή, που τοποθετείται μακριά από από τον ασθενή και ο χειρουργός βλέπει την περιοχή της επέμβασης στην οθόνη της κονσόλας διαμέσου μίας μεγεθυμένης τρισδιάστατης λαπαροσκοπικής κάμερας. Ο χειρουργός χρησιμοποιεί ένα joystick για τον έλεγχο των χειρουργικών εργαλείων τα οποία λαπαροσκοπικά εκτελούν την επέμβαση. Ο χειρουργός χρησιμοποιεί την μηχανή για να χειρουργεί και η χειρουργική ομάδα παρακολουθεί την επέμβαση από μία οθόνη και μπορεί ανά πάσα στιγμή να βοηθάει κατάλληλα.

Τα αποτελέσματα της κλασσικής λαπαροσκοπικής σε σύγκριση με την ρομποτικά υποβοηθούμενη λαπαροσκοπική ριζική προστατεκτομή αν και είναι ακόμα υπό έρευνα δείχνουν μία διαφορά υπέρ της ρομποτικής τεχνολογίας όσον αφορά το ογκολογικό και λειτουργικό (εγκράτεια ούρων και στυτική λειτουργία) μέρος.

Τα αποτελέσματά μας

Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα Entrez PubMed (και εισάγετε για αναζήτηση το εξής: poulakis v) για να δείτε τα δημοσιευμένα άρθρα του κ. Πουλάκη σε έγκυρα ουρολογικά περιοδικά της Ευρώπης και τω ΗΠΑ σχετικά με την ελάχιστα τραυματική εγχείρηση για τον καρκίνο του προστάτη.

Τα μέχρι τώρα στοιχεία δείχνουν ότι τα ογκολογικά αποτελέσματα της λαπαροσκοπικής ριζικής προστατεκτομής είναι συγκρίσιμα και ανάλογα με εκείνα της ανοιχτής χειρουργικής. Δηλαδή με λαπαροσκοπική ριζική προστατεκτομή «καθαρίζεται» ο καρκίνος του προστάτη το ίδιο καλά όσο και με την ανοιχτή εγχείρηση. Επιπλέον μετά την λαπαροσκοπική επέμβαση η ποιότητα ζωής είναι καλύτερη και η ανάρρωση γρηγορότερη.

Η ομάδα των ειδικών

Η χειρουργική ουρολογική ομάδα του κ. Πουλάκη είναι εξειδικευμένη στις ελάχιστα τραυματικές επεμβάσεις και είναι παγκοσμίως αναγνωρισμένοι για την δεξιότητα και την εμπειρία τους στην θεραπεία όγκων του προστάτη.

Οπισθοηβική ριζική προστατεκτομή

Μ’ αυτή την τεχνική αφαιρείται ολόκληρος ο προστάτης μαζί με την κάψα του μέσω μίας μεγάλης τομής στην κάτω κοιλία η οποία εκτείνεται από τον ομφαλό μέχρι την βάση του πέους.

Χειρουργική ομάδα κατά την διάρκεια μιάς ανοικτής οπισθοηβικής ριζικής προστατεκτομής. Ο χειρουργός για να δει καλύτερα φοράει μεγενθυτικές λούπες (Χ4) και στο μέτωπο ειδικό φακό. Η υπόλοιπη χειρουργική ομάδα απλώς παρατηρεί … “ΣΤΑ ΤΥΦΛΑ”

Ήταν μέχρι πρόσφατα, πριν την καθιέρωση της ρομποτικής χειρουργικής, η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη χειρουργική μέθοδος για την ριζική αφαίρεση του προστάτη για δύο κυρίως λόγους:

• Πρώτον, μπορούν μέσω της ίδιας τομής να αφαιρεθούν και οι πυελικοί λεμφαδένες, οι οποίοι μπορούν να εξετασθούν για να διευκρινισθεί εάν υπάρχει επέκταση του καρκίνου του προστάτη.
• Δεύτερον, η συγκεκριμένη χειρουργική τεχνική δίνει την καλύτερη δυνατότητα για την διατήρηση των νεύρων που ελέγχουν την λειτουργία της κύστης και της στύσης.

Τα σημαντικότερα χειρουργικά βήματα στην oπισθοηβική ριζική προστατεκτομή είναι:

Περινεϊκή ριζική προστατεκτομή

Με την περινεϊκή προσπέλαση γίνεται μία τομή ανάμεσα στον πρωκτό και το όσχεο (περιοχή των όρχεων). Υπάρχει γενικά λιγότερη αιμορραγία με την περινεϊκή χειρουργική και ο χρόνος ανάνηψης είναι συντομότερος ειδικά σε ασθενείς που είναι υπέρβαροι. Μ’ αυτή την τεχνική δεν μπορούν να αφαιρεθούν οι πυελικοί λεμφαδένες που βρίσκονται μακριά και έξω από το χειρουργικό πεδίο.

Τα σημαντικότερα χειρουργικά βήματα στην περινεϊκή ριζική προστατεκτομή είναι:

Χειρουργείο διάσωσης

Οι δυνατότητες θεραπείας για άνδρες με τοπική υποτροπή του καρκίνου του προστάτη μετά από ακτινοβολία είναι πολλές. Αυτές μπορεί να είναι συνεχή παρακολούθηση, άμεση, συνεχή ή διακοπτόμενη ορμονική θεραπεία είτε τοπικές θεραπείες με κρυοθεραπεία, υψηλής έντασης εστιασμένη δέσμη υπερήχων (high-intensity focused ultrasonography, HIFU) ή θερμική εκτομή με δέσμη υψηλών συχνοτήτων (radio-frequency thermal ablation) και ριζική προστατεκτομή διάσωσης (salvage radical prostatectomy). Από τον κατάλογο αυτών των θεραπειών μόνο η ριζική προστατεκτομή διάσωσης (το χειρουργείο δηλαδή που εκτελείται μόνο όταν όλες οι άλλες μέθοδοι έχουν αποτύχει) έχει δείξει ότι εξαφανίζει τοπικά τον καρκίνο για δέκα ή και περισσότερα χρόνια.

Αν και τεχνικά πιο δύσκολη η ριζική προστατεκτομή διάσωσης έχει άριστα αποτελέσματα όσον αφορά τον τοπικό έλεγχο του καρκίνου του προστάτη που είναι εντοπισμένος στον προστάτη και στους γύρω ιστούς. Η ριζική προστατεκτομή διάσωσης προσφέρει άμεσα διεγχειρητικά και μετεγχειρητικά αποτελέσματα ανάλογα με εκείνα της κλασικής ριζικής προστατεκτομής.

Υποψήφιοι για ριζική προστατεκτομή διάσωσης πρέπει να είναι κατά τα άλλα υγιείς άνδρες με προσδόκιμο επιβίωσης μεγαλύτερο από 10 χρόνια που έχουν καρκίνο του προστάτη που ήταν αρχικά ιάσιμος με ριζική προστατεκτομή αλλά έχουν λάβει ακτινοβολία η οποία απέτυχε και εμφανίστηκε υποτροπή. Όπως και με την κλασσική ριζική προστατεκτομή η πιθανότητα για ίαση είναι σημαντικά υψηλότερη σε εκείνους που ο καρκίνος είναι εντοπισμένος μέσα στον προστάτη. Η ριζική προστατεκτομή διάσωσης μπορεί να πραγματοποιηθεί με ασφάλεια μετά από αποτυχημένη εξωτερική ακτινοβολία, βραχυθεαπεία ή συνδυασμό αυτών των τεχνικών.

Τι είναι;

Η ορμονοθεραπεία είναι μια μορφή θεραπείας του καρκίνου του προστάτη που προορίζεται για την εξάλειψη των ανδρικών ορμονών (ανδρογόνων) από το σώμα. Τα ανδρογόνα είναι ορμόνες που ευθύνονται για την ανάπτυξη των φυλετικών χαρακτηριστικών του άνδρα, όπως η ανάπτυξη τριχοφυΐας και οι αλλαγές της φωνής στους άνδρες, καθώς και την ανάπτυξη και λειτουργία των ανδρικών γεννητικών οργάνων. Το πιο συνηθισμένο ανδρογόνο είναι η τεστοστερόνη. Τα ανδρογόνα παράγονται αρχικά από τους όρχεις, με τον έλεγχο των διάφορων τμημάτων του εγκεφάλου. Μικρό ποσοστό ανδρογόνων παράγεται από τα επινεφρίδια, που είναι μικροί αδένες πάνω από τα νεφρά και παράγουν πολλά σημαντικά χημικά στοιχεία.

Τα κύτταρα καρκίνου του προστάτη μπορεί να είναι ευαίσθητα, μη ευαίσθητα ή ανθεκτικά στις ορμόνες. Τα καρκινικά κύτταρα που είναι ευαίσθητα στην ορμόνη (ορμονοεξαρτώμενα ή ορμονοευαίσθητα) απαιτούν ανδρογόνα για να αναπτυχθούν. Τ ανδρογόνα είναι γι’ αυτά τα καρκινικά κύτταρα το καύσιμο ή η βενζίνη για να αναπτυχθούν. Έτσι, η εξάλειψη των ανδρογόνων θα προλάβανε την ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων και θα προκαλούσε τη συρρίκνωση τους. Τα καρκινικά κύτταρα είναι ευαίσθητα σε ορμόνες και συρρικνώνονται με την ορμονοθεραπεία. Τα κύτταρα καρκίνου του προστάτη που είναι ανθεκτικά στην ορμόνη (μη ορμονοεξαρτώμενα) συνεχίζουν να αναπτύσσονται παρά την εφαρμογή ορμονοθεραπείας.

Η ορμονοθεραπεία δεν είναι θεραπεία ίασης, επειδή δεν εξαλείφει ολοκληρωτικά τα καρκινικά κύτταρα του προστάτη. Είναι μάλλον καταπραϋντική ή παρηγορική θεραπεία, προκειμένου να επιβραδύνει την εξέλιξη ή ανάπτυξη του καρκίνου. Η ορμονοθεραπεία σε ασθενείς με μεταστατική νόσο μπορεί να είναι αποτελεσματική για πολλά χρόνια. Ωστόσο, συν τω χρόνω, θα εμφανιστούν τα καρκινικά κύτταρα που είναι ανθεκτικά στην ορμονοθεραπεία και θα αναπτυχθεί και πάλι καρκινικός όγκος.

Πότε γίνεται;

• Η ορμονοθεραπεία μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πρωτογενής, δευτερογενής ή προκαταρκτική θεραπεία.
  • ηλικιωμένους άνδρες που δεν είναι υποψήφιοι για επέμβαση ή ακτινοθεραπεία και δεν ενδιαφέρονται για προσεκτική αναμονή της εξέλιξης του καρκίνου τους
  • σε άνδρες με μεταστατική νόσο κατά την ανίχνευση του καρκίνου του προστάτη
• Σαν δευτερογενής θεραπεία χρησιμοποιείται σε άνδρες που εμφανίζουν υποτροπή (δηλαδή αύξηση του ειδικού προστατικού αντιγόνου, του λεγόμενου PSA) της νόσου μετά από ριζική προστατεκτομή, ακτινοθεραπεία ή κρυοθεραπεία. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις συνιστάται ορμονοθεραπεία επιβράδυνσης της ανάπτυξης του επανεμφανιζόμενου καρκίνου.
• Τέλος, η ορμονοθεραπεία μπορεί να χορηγείται για μία χρονική περίοδο πριν την ριζική προστατεκτομή ή ακτινοθεραπεία για τη σμίκρυνση του προστάτη αδένα και για να γίνεται ευκολότερη η διαδικασία (προκαταρκτική θεραπεία). Δεν είναι σαφές αν αυτός ο τύπος θεραπείας επηρεάζει το χρόνο εξέλιξης ή επιβίωσης. Ωστόσο, η προκαταρκτική θεραπεία έχει σημαντική επίδραση στην παθολογοανατομία, ενώ είναι πολύ δύσκολο για τον παθολογοανατόμο να ταξινομήσει τα καρκινικά κύτταρα ύστερα από τρεις μήνες ορμονοθεραπείας. Επίσης δυσχεραίνει πολύ την προσπάθεια διατήρησης των στυτικών νεύρων γιατί με την ορμνοθεραπεία προκαλείται σμίκρυνση του προστάτη με δημιουργία παλλαπλών συμφύσεων κάνοντας τον χειρουργικό διαχωρισμό των νεύρων από τον συρρικνωμένο προστάτη δύσκολο.

Σε άνδρες με υποτροπιάζοντα καρκίνο του προστάτη μετά την ακτινοθεραπεία με εξωτερική ακτινοβολία ή τη ριζική προστατεκτομή ή σε όσους δεν έχουν καρκίνο του προστάτη περιορισμένο σε ένα όργανο κατά το χρόνο διάγνωσης, ο χρόνος ξεκινήματος της ορμονοθεραπείας δεν είναι σαφής. Για το λόγο αυτό, πρέπει κανείς να αντισταθμίζει τα οφέλη και τις παρενέργειες της ορμονοθεραπείας. Η ορμονοθεραπεία μπορεί να καθυστερήσει την εξέλιξη της νόσου, αλλά η επίδραση στην επιβίωση δεν φαίνεται να είναι σημαντική. Σε μια μελέτη ανδρών με καρκίνο του προστάτη, η καθυστέρηση ορμονοθεραπείας για ένα χρόνο απέδωσε αύξηση 18% του κινδύνου θανάτου εξαιτίας του καρκίνου του προστάτη. Φυσικά, χρειάζονται επιπλέον πληροφορίες καθώς μια μελέτη δεν επαρκεί.

Πως λειτουργεί ο ανδρογονικός αποκλεισμός;

Στον καρκίνο του προστάτη οι ανδρικές ορμόνες (ανδρογόνα) προωθούν την ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων. Η κύρια μορφή των ανδρογόνων είναι η τεστοστερόνη. Έτσι αφού ο καρκίνος «τρέφεται» κυριολεκτικά από τα ανδρογόνα, με την ορμονοθεραπεία του κόβουμε την «τροφή» και την ικανότητα να μεγαλώνει. Η ορμονική θεραπεία δεν είναι «χημειοθεραπεία» με την έννοια της χορήγησης αντικαρκινικών φαρμάκων, όπως γίνεται σήμερα κυρίως σε τελικά στάδια της νόσου, όταν η ορμονοθεραπεία παύει να ελέγχει την κατάσταση.

Στους περισσότερους άνδρες με προχωρημένο καρκίνο του προστάτη, αυτή η μορφή θεραπείας είναι αποτελεσματική στην επιβράδυνση της ανάπτυξης του όγκου. Λόγω της αποτελεσματικότητας στην συρρίκνωση των όγκων χρησιμοποιούνται οι ορμόνες σε μερικές περιπτώσεις πρωίμων σταδίων καρκίνου συχνά σε συνδυασμό με ακτινοβολία και μερικές φορές με χειρουργείο. Οι ορμόνες σμικρύνουν μεγάλους όγκους έτσι ώστε η χειρουργική επέμβαση ή η ακτινοβολία να μπορούν να τους καταστρέψουν ευκολότερα. Μετά από αυτές τις θεραπείες οι ορμόνες μπορούν να σταματήσουν την ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων που παρέμειναν.

Πως γίνεται;

Ένας συνδυασμός δύο ή περισσοτέρων θεραπειών είναι πιο αποτελεσματικός από την μονοθεραπεία. Ο συνδυασμός αυτός περιλαμβάνει ορμονική θεραπεία και/ή χημειοθεραπεία και συχνά σε συνδυασμό με ακτινοβολία ή χειρουργική αφαίρεση.

Η ορμονοθεραπεία έχει συνήθως τη μορφή μιας ή και συνδυασμό περισσότερων από τις ακόλουθες μεθόδους:

• ορχεκτομή, χειρουργική δηλαδή αφαίρεση και των δύο όρχεων που είναι το σπουδαιότερο «εργοστάσιο» παραγωγής τεστοστερόνης
• ενέσεις φαρμάκων που λέγονται «LH-RH ανάλογα» που σταματούν την παραγωγή τεστοστερόνης από τους όρχεις (φαρμακευτικός ευνουχισμός)
• χάπια «αντιανδρογόνων» τα οποία αποφράσσουν την είσοδο των ανδρογόνων στα προστατικά κύτταρα, προκαλώντας σ’ αυτά είδος λιμοκτονίας

Η υποκαψία ορχεκτομή γίνεται με μία μικρή τομή στο όσχεο, όπου αφαιρείται μόνο ο ορμονικά ενεργός ιστός του όρχεως

Με την ορχεκτομή οι ανδρικές ορμόνες πέφτουν σε πολύ χαμηλά επίπεδα, μέσα σε μία-δύο μέρες. Ενώ οι ενέσεις δρουν μόνο μετά 2-3 εβδομάδες. Είναι γνωστό ότι οι όρχεις παράγουν περίπου το 85% των ανδρικών ορμονών. Το υπόλοιπο 15% παράγεται από άλλες πηγές του σώματος όπως τα επινεφρίδια. Υπάρχουν δύο χειρουργικές μέθοδοι για την εκτέλεση της ορχεκτομής. Μία πρώτη είναι η πλήρης αφαίρεση του όρχι μαζί με την επιδιδυμίδα και τις «ρίζες» του. Γίνεται με μια μικρή τομή στη βουβωνική χώρα, περίπου εκεί που γίνεται η τομή για τη βουβωνοκήλη, μόνο που είναι πολύ πιο μικρή. Μπορεί να γίνει με τοπική αναισθησία, συνήθως όμως προτιμάται η γενική. Συνήθως αυτή η μέθοδος γίνεται όταν υπάρχει υποψία όγκου του όρχεως. Ένας άλλος τρόπος είναι η αφαίρεση του «λειτουργικού ιστού» του όρχεως και λέγεται υποκάψια ορχεκτομή. Συνήθως γίνεται με τοπική αναισθησία εύκολα στο εξωτερικό ιατρείο νοσοκομείου. Με μία τομή στη μέση του οσχέου γίνεται αφαίρεση της «ψίχας» μόνο των όρχεων, δηλαδή του μέρους που παράγει την τεστοστερόνη. Έτσι παραμένει το υπόλοιπο μέρος που δίνει την αίσθηση (στην ψηλάφηση) του άθικτου όρχι. Κατόπιν τούτου δεν χρειάζεται να τοποθετήσουμε πλαστικό όρχι στη θέση του αφαιρεθέντος, πράγμα που ζητούν πολλοί ασθενείς όταν τους γίνεται η πρώτη μέθοδος.

Σχηματική παράσταση τρόπου δράσης ανδρογονικού αποκλεισμού με την χρήση των αγωνιστών GnRH
Με δύο παύλες παριστάνεται ο αποκλεισμός δράσης των ανδρικών ορμονών λόγω της επίδρασης των φαρμάκων

Μερικά φάρμακα που χρησιμοποιούνται στην ορμονική θεραπεία ελαττώνουν την παραγωγή της τεστοστερόνης από τον οργανισμό. Με μία ένεση το μήνα (ή ανά τρίμηνο με άλλη συσκευασία) επιτυγχάνεται η εξαφάνιση των ανδρικών ορμονών. Τα φάρμακα αυτά — γνωστά σαν αγωνιστές ή ανάλογα της ωχρινοτρόπου ορμόνης ή των γοναδοτροπινών (Luteinizing Hormone-Releasing Hormone – LH-RH ή Gonadotropine Realing Hormone – GnRH) — μπορούν να προκαλέσουν έναν χημικό αποκλεισμό στην παραγωγή της τεστοστερόνης, το ίδιο όπως και με την αφαίρεση των όρχεων (λέγεται και “φαρμακευτικός ευνουχισμός”). Ο εγκέφαλος ελέγχει την παραγωγή τεστοστερόνης από τους όρχεις. Τα ανάλογα ωχρινοτρόπου ορμόνης είναι χημικές ουσίες που παράγονται στον εγκέφαλο και ερεθίζουν την παραγωγή από τον εγκέφαλο της (ωχρινοτρόπου ορμόνης (LHRΗ), η οποία ευθύνεται για την παραγωγή από τους όρχεις τεστοστερόνης. Αρχικά, όταν ένας άνδρας λαμβάνει ανάλογο LHRΗ, υπάρχει αυξημένη παραγωγή LHRΗ και τεστοστερόνης. Αυτή η υπερβολική παραγωγή ειδοποιεί τον εγκέφαλο να σταματήσει την παραγωγή LHRH και, άρα, τους όρχεις να σταματήσουν την παραγωγή τεστοστερόνης. Χρειάζεται περίπου 5-8 ημέρες για να μειωθούν σημαντικά τα επίπεδα τεστοστερόνης. Η αύξηση τεστοστερόνης που μπορεί να συμβεί αρχικά με τη λήψη αναλόγων LHRΗ, το λεγόμενο «FLAIR UP», μπορεί να επηρεάσει ασθενείς με μετάσταση του καρκίνου στα οστά και να προκαλέσει επιδείνωση του πόνου των οστών. Στους άνδρες με μεταστατική νόσο θα δοθεί άλλη φαρμακευτική αγωγή, με αντιανδρογόνα, για 2 εβδομάδες περίπου πριν ξεκινήσουν τη λήψη αναλόγου LHRΗ για να μπλοκαριστεί η επίδραση της τεστοστερόνης.

Τα ανάλογα LHRΗ δίνονται σε ενέσιμη μορφή είτε μηνιαία, είτε κάθε 3-4 μήνες είτε μία φορά το χρόνο. Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται σ’ αυτή την μορφή ορμονικής θεραπείας είναι η λευπρορελίνη (Daronta, Elityran), τριπτορελίνη (Arvekap) και η γκοσερελίνη (Zoladex). Αυτά τα φάρμακα χορηγούνται ενδομυικά ή υποδόρια κάτω από το δέρμα. Ο χρόνος λήψης τους είναι μερικοί μήνες ή χρόνια ή και για το υπόλοιπο της ζωής, εξαρτώμενος κυρίως από την κατάσταση του ασθενούς. Τα πλεονεκτήματα αυτής της θεραπείας είναι ότι δεν απαιτείται αφαίρεση των όρχεων. Ωστόσο, είναι ακριβή και απαιτεί συχνές επισκέψεις στο γιατρό. Αν δεν κάνετε μία ένεση, το επίπεδο τεστοστερόνης αυξάνεται και τα καρκινικά κύτταρα του προστάτη μπορεί να αναπτυχθούν. Έτσι, είναι σημαντικό να γίνονται οι ενέσεις σύμφωνα με το προσχεδιασμένο πρόγραμμα.

Τα ανάλογα LHRΗ έχουν παρενέργειες που μπορεί να επηρεάσουν την ποιότητα ζωής του ασθενούς για μικρό ή μεγάλο χρονικό διάστημα. Ορισμένες παρενέργειες σχετίζονται μ’ αυτά τα φάρμακα, όπως κοκκινίλες, στυτική δυσλειτουργία, αναιμία και οστεοπόρωση, και μπορούν να αντιμετωπιστούν. Η στυτική δυσλειτουργία εμφανίζεται σε περίπου 80% των ανδρών που λαμβάνουν ανάλογα LHRΗ και σχετίζεται με τη μειωμένη σεξουαλική επιθυμία. Δυστυχώς, δεν υπάρχει φαρμακευτική αγωγή για την επανάκτηση της σεξουαλικής επιθυμίας.

Τα ανάλογα LHRΗ συχνά χρησιμοποιούνται ως πρωτογενής, δευτερογενής ή προκαταρκτική θεραπεία. Συν τω χρόνω, το επίπεδο του ΡSA μπορεί να αυξηθεί. Όταν αυξάνεται το PSA, ελέγχεται το επίπεδο της τεστοστερόνης για να βεβαιωθεί ότι το ανάλογο LHRΗ ρίχνει το επίπεδο της τεστοστερόνης σε σχεδόν μη ανιχνεύσιμα επίπεδα. Όταν ένας άνδρας ακολουθεί ορμονοθεραπεία, το επίπεδο της τεστοστερόνης πρέπει να είναι <20ng/dL. Όταν αυξάνεται το PSA, παρά τη λήψη αναλόγων LHRΗ, προστίθεται και άλλη μορφή θεραπείας, η λήψη αντιανδρογόνων. Αυτή η συνδυασμένη θεραπεία ονομάζεται πλήρης αποκλεισμός ανδρογόνων και είναι συχνά αποτελεσματική στη θεραπεία καρκίνου του προστάτη μετά από 3-6 μήνες.

Τα αντιανδρογόνα ενώνονται με τους περιφερικούς υποδοχείς του δραστικού μεταβολιτή της τεστοστερόνης, της διυδροτεστοστερόνη (DHT), μπλοκάροντας έτσι την δράση των ανδρογόνων του οργανισμού

Τα αντιανδρογόνα είναι ανταγωνιστές υποδοχέων, αποκλείουν δηλαδή στον οργανισμό την δυνατότητα να χρησιμοποιεί την τεστοστερόνη. Προλαμβάνουν την επικόλληση των ανδρογόνων, που παράγονται από τους όρχεις και τα επινεφρίδια, στα καρκινικά κύτταρα του προστάτη, και έτσι προλαμβάνουν τη δράση τους σε αυτά τα κύτταρα. Ένα μικρό μέρος της τεστοστερόνης παράγεται από τα επινεφρίδια και δεν μπορεί να αποκλεισθεί από την την λευπρορελίνη ή την γκοσερελίνη παρά μόνο από τα αντιανδρογόνα. Επειδή τα αντιανδρογόνα δεν επηρεάζουν ουσιαστικά την παραγωγή τεστοστερόνης, το επίπεδο τεστοστερόνης παραμένει φυσιολογικό και μπορεί να ανυψωθεί ελαφρώς αν χρησιμοποιούνται μόνο αυτά. Έτσι, τα φάρμακα αυτά δεν επηρεάζουν τη σεξουαλική επιθυμία ή τη στυτική λειτουργία όταν χρησιμοποιούνται μόνα. Ωστόσο, τα αντιανδρογόνα χρησιμοποιούνται συνήθως σε συνδυασμό με τα ανάλογα LHRΗ. Ένα αντιανδρογόνο, η δικαλουταμίδη φάνηκε αποτελεσματική στη θεραπεία του καρκίνου του προστάτη. Υπάρχουν τρία ανδρογόνα που χρησιμοποιούνται συνήθως: η φλουταμίδη (Flucinom), μπικαλουταμίδη (Casodex) και νιλουταμίδη (Anandron). Διατίθενται σε μορφή δισκίων και μπορούν να λαμβάνονται μία ή τρεις φορές την ημέρα ανάλογα με το είδος του φαρμάκου. Όπως όλα τα φάρμακα, παρουσιάζουν ορισμένες παρενέργειες. Ο συνολικός αποκλεισμός ανδρογόνων (συνδυασμός αντιανδρογόνων και αναλόγων LHRΗ) χρησιμοποιείται για ασθενείς των οποίων το ειδικό προστατικό αντιγόνο αυξάνεται σημαντικά κατά τη λήψη αναλόγων LHRΗ.

Αποτελέσματα ορμονοθεραπειας

Η ορμονοθεραπεία δεν θεραπεύει τον καρκίνο του προστάτη. Δεν σταματά πλήρως την εξέλιξη του αλλά μόνο την φρενάρει μερικώς. Η αποστέρηση της τεστοστερόνης στον καρκίνο του προστάτη λειτουργεί μόνο για ένα σύντομο χρονικό διάστημα μερικών χρόνων. Γι’ αυτόν τον λόγο και δεν συνιστάται η ορμονοθεραπεία σαν θεραπεία ίασης αλλά μόνο σαν παρηγορική αγωγή έχοντας σύντομη και πάντα πεπερασμένη ημερομηνία λήξης.

Τα καρκινικά κύτταρα μαθαίνουν ν’ αναπτύσονται και χωρίς τις ανδρικές ορμόνες. Ο ακριβής μηχανισμός ανάπτυξης της ορμονοαντοχής δεν είναι γνωστός. Μία θεωρία υποστηρίζει ότι προϋπάρχει ένα μικρό μέρος των καρκινικών κυττάρων που είναι παραδόξως προγραμματισμένα να πολλαπλασιάζονται και χωρίς τις ανδρικές ορμόνες. Άλλοι πιστεύουν ότι αποστερώντας τα ανδρογόνα “προκαλούμε” ή “ερεθίζουμε” μερικά καρκινικά κύτταρα να μάθουν να ζουν και χωρίς ανδρογόνα βρίσκοντας έναν εναλλακτικό τρόπο ζωής και ανάπτυξης.

Μηχανισμός ανάπτυξης ορμονοαντοχής του καρκίνου του προστάτη μετά την προσπάθεια θεραπείας με αντιανδρογόνα (διακοπή ανδρογόνων)

Από την στιγμή που ο καρκίνος του προστάτη κατασθεί ορμονοάντοχος ο χρόνος επιβίωσης του ασθενή δεν ξεπερνά συνήθως τα 3 χρόνια περίπου. Για την αποφυγή ανάπτυξης αυτής της αντίστασης ή καλύτερα για την παράταση του χρόνου ευαισθησίας στα ανδρογόνα προτάθηκε ο λεγόμενος διακοπτόμενος ανδρογονικός αποκλεισμός.

Διακοπτόμενος ανδρογονικός αποκλεισμός

Αφαιρώντας απλά από τον καρκίνο του προστάτη την τεστοστερόνη δεν σκοτώνονται όλα τα καρκινικά κύτταρα. Σε μερικά χρόνια μαθαίνει ο καρκίνος να αναπτύσσεται χωρίς τεστοστερόνη. Όταν συμβεί αυτό η ορμονική θεραπεία είναι λιγότερο αποτελεσματική. Υπάρχουν όμως ακόμα διάφορες μορφές θεραπείας.

Για την αποφυγή μίας τέτοιας αντίστασης στην ορμονική θεραπεία έχουν αναπτυχθεί διάφορα προγράμματα διακoπτόμενης ορμονικής θεραπείας. Κατά την διάρκεια αυτής της θεραπείας τα ορμονικά φάρμακα διακόπτονται μετά τη πτώση και παραμονή του PSA σ’ ένα χαμηλό επίπεδο. Εάν το PSA ανεβαίνει πάλι ξαναχορηγούνται τότε πάλι τα ορμονικά σκευάσματα.

Σχηματική παράσταση διακοπτόμενου ανδρογονικού αποκλεισμού. Η ορμονοθεραπεία χορηγείται όταν αυξάνει ο αριθμός των καρκινικών κυττάρων (αύξηση PSA) και διακόπτεται όταν τα καρκινικά κύτταρα μειώνονται σημαντικά (το PSA πέφτει στο χαμηλότερο δυνατό επίπεδο)

Με αυτή τη μορφή θεραπείας, χρησιμοποιούνται ορμόνες για καθορισμένες χρονικές περιόδους. Ο σκοπός της διακοπτόμενης ορμονοθεραπείας είναι τα καρκινικά κύτταρα του προστάτη που επιβιώνουν ενώ βρίσκεστε σε ορμονοθεραπεία να γίνουν ξανά ευαίσθητα στην ορμόνη όταν εκτίθενται σε ανδρογόνα. Πιθανά πλεονεκτήματα της διακοπτόμενης καταστολής ανδρογόνων είναι η διατήρηση της ευαισθησίας στα ανδρογόνα του καρκινικού όγκου, η πιθανή παράταση της ζωής του ασθενή, η βελτιωμένη ποιότητα ζωής λόγω ανάκτησης της σεξουαλικής επιθυμίας και ικανότητας, η μείωση του κόστους της θεραπείας, η αυξημένη ευαισθησία των καρκινικών κυττάρων στη χημειοθεραπεία. Η διακοπτόμενη ορμονοθεραπεία φαίνεται να επηρεάζει την απώλεια της πυκνότητας των οστών σε 6 χρόνια.

Οι μακροπρόθεσμες επιδράσεις της διακοπτόμενης ορμονοθεραπείας δεν είναι γνωστές. Η διάρκεια υποβολής σε ορμονοθεραπεία, ο χρόνος κάθε νέου ξεκινήματος, η εξέλιξη της νόσου και ποιος θεωρείται κατάλληλος ασθενής γι’ αυτή τη θεραπεία δεν έχουν προσδιοριστεί ακόμη.

Ασθενείς με τοπικά επανεμφανιζόμενη νόσο και μέτριο επίπεδο ειδικού προστατικού αντιγόνου (Ρ5Α) πριν την έναρξη της θεραπείας μπορεί να χρειαστούν πλήρη αποκλεισμό των ανδρογόνων όταν το ειδικό προστατικό αντιγόνο αυξάνεται σε ng/dL.

Παρενέργειες

Οι παρενέργειες της ορμονικής θεραπείας περιλαμβάνουν:

• υπερτροφία στήθους
• ελαττωμένη σεξουαλική επιθυμία
• ανικανότητα
• εξάψεις
• αύξηση βάρους
• ελάττωση μυικής μάζας
• μερικά φάρμακα μπορεί επίσης να προκαλέσουν ναυτία, διάρροια, κόπωση και βλάβη του ήπατος
• οστεοπόρωση

Συχνές ερωτήσεις – απαντήσεις

Πως μπορεί ν' αντιμετωπισθεί η οστεοπόρωση, σαν επιπλοκή της ορμονοθεραπείας;

Έρευνα Αμερικανών επιστημόνων αποκάλυψε ότι οι περισσότεροι άνδρες πιστεύουν ότι η «οστεοπόρωση είναι γυναικεία νόσος». Η οστεοπόρωση είναι η απώλεια της πυκνότητας των οστών και οδηγεί σε αδυναμία οστών τα οποία γίνονται έτσι πιο εύθραυστα. Η νόσος μπορεί να επηρεάσει και άνδρες, ιδιαίτερα όσους ακολουθούν ορμονοθεραπεία για τον καρκίνο του προστάτη.

Πώς εμφανίζεται η οστεοπόρωση; Μπορούμε να εξετάσουμε την πυκνότητα των οστών με την απορροφησιομετρία διπλής ενέργειας (DΕΧΑ), όπως ακριβώς και στις γυναίκες. Είναι μη επεμβατική εξέταση (δεν χρειάζεται τομή ή εισαγωγή ουσίας ή εργαλείου στο σώμα), ακριβής και γρήγορη εξέταση με ελάχιστη έκθεση του ασθενή στην ακτινοβολία. Η εξέταση μετρά την πυκνότητα των οστών, η οποία συγκρίνεται με τις τιμές που λαμβάνονται από φυσιολογικά, νεαρά, ενήλικα υποκείμενα. Φυσιολογικά, η πυκνότητα των οστών είναι στο υψηλότερο επίπεδο στην ηλικία των 25 ετών, ενώ μετά την ηλικία των 35 ετών για άνδρες και γυναίκες χάνεται το 0,3-0,5% της μάζας των οστών ανά έτος ως μέρος της φυσιολογικής διαδικασίας γήρανσης. Οι άνδρες έχουν μεγαλύτερη μάζα οστών από τις γυναίκες.

Πολλοί παράγοντες συμβάλλουν στην απώλεια της πυκνότητας των οστών, αλλά η μειωμένη παραγωγή φυλετικών ορμονών έχει τη σημαντικότερη επίδραση στην πυκνότητα των οστών. Τα χαμηλά επίπεδα τεστοστερόνης επιδρούν στην πυκνότητα των οστών στους άνδρες σχεδόν το ίδιο με τα χαμηλά επίπεδα οιστρογόνου στις γυναίκες. Η χρήση θεραπείας στέρησης ανδρογόνων, μέσω ορχεκτομής ή αναλόγου LHRH με ή χωρίς αντιανδρογόνα, προκαλεί μειωμένη πυκνότητα οστών. Υπάρχει μέση απώλεια 4% το χρόνο για τα πρώτα δύο χρόνια μετά την ορμονοθεραπεία και 2% ανά έτος μετά το τέταρτο έτος, γεγονός παρόμοιο με την απώλεια της πυκνότητας των οστών στις γυναίκες μετά την αφαίρεση των ωοθηκών ή τη φυσιολογική εμμηνόπαυση. Αυτή η απώλεια της πυκνότητας των οστών στους άνδρες που ακολουθούν ορμονοθεραπεία εμφανίζεται για τουλάχιστον 10 χρόνια και πιθανόν ευθύνεται για την αυξημένη εμφάνιση καταγμάτων: 5% – 13,5% σε άνδρες που ακολουθούν ορμονοθεραπεία έχουν κατάγματα σε σύγκριση με το 1% σε άνδρες με καρκίνο του προστάτη που δεν ακολουθούν ορμονοθεραπεία.

Πότε πρέπει να εξετάζονται για οστεοπόρωση οι άνδρες που υποβάλλονται σε ορμονοθεραπεία; Δεν υπάρχει ακριβής καθορισμός για τη συχνότητα με την οποία άνδρες με καρκίνο του προστάτη που ακολουθούν ορμονοθεραπεία θα πρέπει να υποβάλλονται σε εξετάσεις DΕΧΑ για τον έλεγχο της πυκνότητας των οστών τους. Ίσως βοηθήσει να γίνει μια εξέταση DΕΧΑ πριν ξεκινήσει η ορμονοθεραπεία και έπειτα να γίνονται οι εξετάσεις σε τακτά χρονικά διαστήματα. Πώς μπορεί να προληφθεί ή να θεραπευτεί η οστεοπόρωση; Πολλές μελέτες έδειξαν ότι μειωμένη πυκνότητα οστών παρατηρείται σε άνδρες που υποβλήθηκαν σε ορχεκτομή συγκριτικά με όσους λαμβάνουν ανάλογα LHRH. Ο λόγος δεν είναι σαφής, αλλά αυτό το αποτέλεσμα αποδεικνύει ότι άλλες ουσίες παράγονται από τους όρχεις που μπορεί να είναι σημαντικές για τη διατήρηση της πυκνότητας των οστών.

Περαιτέρω μελέτες μπορεί να βοηθήσουν στον καθορισμό αυτών των παραγόντων. Ορισμένοι παράγοντες ευθύνονται για την οστεοπόρωση, όπως η καθιστική ζωή, η μειωμένη έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία, η θεραπεία με γλυκοκορτικοειδή, η υπερβολική κατανάλωση καφέ, η μειωμένη λήψη ασβεστίου και βιταμίνης D, η κατάχρηση αλκοόλ και το κάπνισμα.

Αλλαγές στον τρόπο ζωής μπορεί να βοηθήσουν στην πρόληψη της οστεοπόρωσης. Διάφορα φάρμακα χρησιμοποιήθηκαν σε γυναίκες με οστεοπόρωση, αλλά καμία θεραπεία δεν είναι εγκεκριμένη για τους άνδρες που ακολουθούν ορμονοθεραπεία. Η καλσιτονίνη έχει εγκριθεί για χρήση σε γυναίκες και αποδείχθηκε μερικώς βοηθητική για τους άνδρες. Χορηγείται με ένεση ή ρινικό σπρέι.

Άλλη ομάδα φαρμάκων που χρησιμοποιούνται συχνότερα σε γυναίκες με οστεοπόροοση είναι τα διφωσφονικά, τα οποία προλαμβάνουν τα κατάγματα των οστών. Υπάρχουν πολλά και διαφορετικά διφωσφονικά φάρμακα, όπως η ετιδρονάτη, η αλενδρονάτη και η ρισεδρονάτη. Σε μια μικρή μελέτη, η ετιδρονάτη αποδείχθηκε ότι βελτιώνει την πυκνότητα των οστών στους άνδρες με καρκίνο του προστάτη που ακολουθούν ορμονοθεραπεία.

Άλλος τρόπος μείωσης του κινδύνου για οστεοπόρωση είναι η χρήση διακοπτόμενης ορμονοθεραπείας. Με αυτή τη μορφή θεραπείας, χρησιμοποιούνται ορμόνες για καθορισμένες χρονικές περιόδους. Ο σκοπός της διακοπτόμενης ορμονοθεραπείας είναι τα καρκινικά κύτταρα του προστάτη που επιβιώνουν ενώ βρίσκεστε σε ορμονοθεραπεία να γίνουν ξανά ευαίσθητα στην ορμόνη όταν εκτίθενται σε ανδρογόνα. Πιθανά πλεονεκτήματα της διακοπτόμενης καταστολής ανδρογόνων είναι η διατήρηση της ευαισθησίας στα ανδρογόνα του καρκινικού όγκου, η πιθανή παράταση της ζωής του ασθενή, η βελτιωμένη ποιότητα ζωής λόγω ανάκτησης της σεξουαλικής επιθυμίας και ικανότητας, η μείωση του κόστους της θεραπείας, η αυξημένη ευαισθησία των καρκινικών κυττάρων στη χημειοθεραπεία. Η διακοπτόμενη ορμονοθεραπεία φαίνεται να επηρεάζει την απώλεια της πυκνότητας των οστών σε 6 χρόνια.

Ποιες νεότερες ορμονοθεραπείες υπάρχουν;

Έχει αξιολογηθεί μια νεότερη μορφή θεραπείας, οι ανταγωνιστές της εκλυτικής ορμόνης της γοναδοτροπίνης GnRΗ. Σε αντίθεση με τα ανάλογα LHRΗ, οι ανταγωνιστές της GnRΗ δεν προκαλούν αρχικά αύξηση στο επίπεδο της τεστοστερόνης. Αντίθετα, μειώνουν πιο γρήγορα την τεστοστερόνη στο 70%, σε σύγκριση με τα ανάλογα LΗRH που την όγδοη ημέρα θα είχαν μειώσει το επίπεδο τεστοστερόνης μόνο κατά 20%. Να θυμάστε ότι το επίπεδο τεστοστερόνης επηρεάζει την ανάπτυξη ή μείωση του καρκίνου του προστάτη, άρα αν ο παράγοντας που μειώνει πιο γρήγορα το επίπεδο τεστοστερόνης, θα ελέγξει γρηγορότερα και τον καρκίνο. Οι ανταγωνιστές της GnRΗ που υποβάλλονται σε κλινικές δοκιμές φαίνεται πως έχουν παρενέργειες ίδιες με αυτές των αναλόγων LHRΗ και περιλαμβάνουν εξάψεις (80%), διαταραχές ύπνου (40%), κόπωση (15%) και πονοκεφάλους (8%).

Γιατί η ορμονοθεραπεία προκαλεί εξάψεις και πώς μπορούν να αντιμετωπιστούν;

Οι εξάψεις παρουσιάζονται σε άνδρες που ακολουθούν ορμονοθεραπεία για καρκίνο του προστάτη υψηλού κινδύνου και σε ασθενείς που λαμβάνουν προκαταρκτική ορμονοθεραπεία, δηλαδή ορμονοθεραπεία που χορηγείται πριν την οριστική θεραπεία (δηλ. ριζική προστατεκτομή ή βραχυθεραπεία για τη σμίκρυνση του καρκίνου του προστάτη).

Σε μια μελέτη ανδρών που ακολουθούσαν προκαταρκτική θεραπεία πριν τη ριζική προστατεκτομή, οι εξάψεις παρουσιάστηκαν στο 80% των ασθενών. Σε περίπου 10% συνεχίστηκαν για τουλάχιστον 3 μήνες μετά την παύση της ορμονοθεραπείας. Άνδρες που ακολούθησαν ορμονοθεραπεία για περισσότερους από 4 μήνες ήταν πιο πιθανό να παρουσιάσουν επίμονες εξάψεις. Περίπου 3/4 των ανδρών που ακολούθησαν ορμονοθεραπεία για καρκίνο του προστάτη αναφέρουν ενοχλητικές εξάψεις από 1-12 μήνες μετά το ξεκίνημα της ορμονοθεραπείας και συχνά για χρόνια.

Η αιτία των εξάψεων και της εφίδρωσης σε σχέση με την ορμονοθεραπεία δεν είναι γνωστή. Τα συμπτώματα είναι παρόμοια με αυτά που βιώνουν οι γυναίκες κατά την εμμηνόπαυση, αλλά συνήθως δεν βιώνονται στους άνδρες καθώς το επίπεδο τεστοστερόνης πέφτει αργά με τη γήρανση. Τα συμπτώματα φαίνεται να οφείλονται σε ξαφνική μεγάλη μείωση στο επίπεδο τεστοστερόνης και στις επιδράσεις της τεστοστερόνης στα αγγεία του αίματος. Δεν υπάρχουν αναγνωρίσιμοι παράγοντες που θέτουν ένα άτομο σε μεγαλύτερο κίνδυνο για εξάψεις από ένα άλλο.
Υπάρχουν πολλοί τρόποι θεραπείας των εξάψεων που οφείλονται στην ορμονοθεραπεία. Ορισμένες εναλλακτικές είναι η κλονιδίνη, η οξική μεγεστρόλη, η οξική μεδροξυπρογεστερόνη, χαμηλή δόση οιστρογόνων και οξικής μεδροξυπρογεστερόνης. Τα οιστρογόνα που λαμβάνονται από το στόμα είναι αποτελεσματικά στην εξαφάνιση των εξάψεων. Ωστόσο, η χρήση οιστρογόνων ενέχει κίνδυνο για καρδιακά προβλήματα, εγκεφαλικά επεισόδια και θρομβώσεις αίματος. Η οξική μεγεστρόλη σε χαμηλή δόση είναι αποτελεσματική στην αντιμετώπιση των εξάψεων σε περίπου 85% των ασθενών. Ωστόσο, σχετίστηκε σε σπάνιες περιπτώσεις με αύξηση του ειδικού προστατικού αντιγόνου που μειώθηκε με την παύση της οξικής μεγεστρόλης και πρέπει να χρησιμοποιείται προσεκτικά. Άλλη χημική ουσία, η οξική κυπροτερόνη, χρησιμοποιήθηκε για την αντιμετώπιση των εξάψεων, αλλά έχει συσχετισθεί με κίνδυνο εμφάνισης καρδιακών προβλημάτων.

Δόσεις κλονιδίνης βοήθησαν στη μείωση εμφάνισης των εξάψεων και της σοβαρότητας των συμπτωμάτων σε γυναίκες με εμμηνόπαυση (φυσική ή μέσω χειρουργικής επέμβασης), αλλά δεν φαίνεται να είναι αποτελεσματική στους άνδρες. Η κατανάλωση σόγιας καθημερινά μαζί με 800 III βιταμίνης Ε σε μια μελέτη έδειξε μείωση του αριθμού και της σοβαρότητας των εξάψεων στο 50%.

Δεν πρέπει να λάβετε αυτή την ποσότητα βιταμίνης Ε, χωρίς να συμβουλευθείτε το γιατρό σας. Τέλος, σε μικρή μελέτη αποδείχθηκε ότι ένα αντικαταθλιπτικό, η βενλαφαξίνη, μειώνει τις εξάψεις κατά 50%. Η περιορισμένη λήψη καφεΐνης και η αποφυγή κοπιαστικής άσκησης και πολύ υψηλών θερμοκρασιών βοηθούν στον έλεγχο των εξάψεων.

Τι συμβαίνει όταν αποτυγχάνει η θεραπεία πλήρους ανδρογονικού αποκλεισμού και το ΡSΑ αρχίζει να αυξάνεται ξανά;

Αν το επίπεδο PSA αυξάνεται ενώ ακολουθείτε θεραπεία πλήρους αποκλεισμού ανδρογόνων, αρχικά ο γιατρός θα σας διακόψει τη λήψη του αντιανδρογόνου. Αυτό προκαλεί μείωση του PSA σε περίπου 20% των περιπτώσεων και μπορεί να διαρκέσει αρκετούς μήνες έως και χρόνια. Η θεραπεία με ανάλογα LΗRΗ συνεχίζεται. Δεν είναι σαφές γιατί αποδίδει αυτή η διακοπή του αντιανδρογόνου. Όταν αυξάνεται το PSA μετά τη διακοπή αντιανδρογόνου, μπορείτε να σκεφτείτε άλλες μορφές ορμονοθεραπείας, όπως κετοκοναζόλη, αμινογλουτεθιμίδη, οιστρογόνα, προγεστίνες, άλλο αντιανδρογόνο, ή χημειοθεραπεία.
Η αμινογλουτεθιμίδη προκάλεσε μείωση στο PSA σε 48% – 80% των ασθενών όταν χορηγήθηκε μαζί με στεροειδές (υδροκορτιζόνη) ύστερα από τη διακοπή του αντιανδρογόνου. Οι παρενέργειες της αμινογλουτεθιμίδης είναι: μείωση αρτηριακής πίεσης του αίματος όταν είστε όρθιος (ορθοστατική υπόταση), κόπωση, διαταραχή στο βηματισμό (αταξία) και εξάνθημα δέρματος.

Η κετοκοναζόλη είναι φάρμακο που μειώνει την παραγωγή ανδρογόνου από τους όρχεις και τα επινεφρίδια και επηρεάζει άμεσα τα καρκινικά κύτταρα του προστάτη. Σε ασθενείς που δεν ανταποκρίθηκαν σε ορμονοθεραπεία πρώτης σειράς (ανάλογο LHRH συν αντιανδρογόνο), η κετοκοναζόλη με την υδροκορτιζόνη μειώνει το PSA σε περίπου 15% των ασθενών. Σε όσους δεν ανταποκρίθηκαν στη διακοπή αντιανδρογόνου, η κετοκοναζόλη συν την υδροκορτιζόνη μείωσαν το PSA σε περίπου 75% των ανδρών.

Η κετοκοναζόλη αποδίδει γρήγορα. Οι επιδράσεις στο επίπεδο τεστοστερόνης ξεκινούν 30 λεπτά μετά τη λήψη της και το επίπεδο τεστοστερόνης μειώνεται κατά 90% εντός 48 ωρών μετά το ξεκίνημα της θεραπείας κετοκοναζόλης. Η συνηθισμένη δόση κετοκοναζόλης είναι 200mg τρεις φορές την ημέρα για την πρώτη εβδομάδα και έπειτα 400mg από το στόμα τρεις φορές την ημέρα. Ορισμένοι άνδρες ανταποκρίνονται σε χαμηλότερες δόσεις των 300mg τρεις φορές την ημέρα ως μακροπρόθεσμη θεραπεία. Η συνισταμένη δόση υδροκορτιζόνης είναι 20mg στο πρωινό και 20mg στο βραδινό. Αν παρουσιάσετε πρήξιμο ή επιδείνωση του διαβήτη, τότε η δόση μειώνεται σε 20mg το πρωί και 10mg το βράδυ ή απλά 10mg δύο φορές την ημέρα.

Οι παρενέργειες της κετοκοναζόλης περιλαμβάνουν ναυτία και τάση προς εμετό σε περίπου 15% των ασθενών. Πρέπει να λαμβάνεται μεταξύ των γευμάτων και όχι μαζί με αντιόξινα, ανταγωνιστές ισταμίνης (ρανιτιδίνη, σιμετιδίνη, φαμοτιδίνη, νιζατιδίνη) ή αναστολείς αντλίας πρωτονίων (ομεπραζόλη, λανσοπραζόλη). Μπορεί να προκαλέσει προβλήματα στη λειτουργία του ήπατος. Πρέπει να ελέγχεται τακτικά η λειτουργία του ήπατος, ένα:» λαμβάνετε κετοκοναζόλη. Τα κορτικοστεροειδή (π.χ. πρεδνισόνη) μπορεί να μειώσουν την παραγωγή ανδρογόνων. Μείωση του PSA παρατηρήθηκε στο 20% – 29% των ασθενών με μη ορμονοανθεκτικό καρκίνο του προστάτη οι οποίοι λαμβάνουν κορτικοστεροειδή. Άλλα κορτικοστεροειδή, όπως η δεξαμεθασόνη και η οξική μεγεστρόλη, μπορεί να βελτιώσουν τα συμπτώματα.
Εναλλακτικά, μπορείτε να δοκιμάσετε κάποιες μορφές χημειοθεραπείας. Τρέχουσες κλινικές δοκιμές επιτρέπουν σε ορισμένους ασθενείς να συμμετέχουν στην αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας και ασφάλειας των νεότερων μορφών χημειοθεραπείας. Μπορεί να αποδειχθούν ευεργετικές για σας, μπορεί και όχι. Ωστόσο, οι πληροφορίες οδηγούν τους γιατρούς στη συγκέντρωση περισσότερων στοιχείων για τον καρκίνο του προστάτη και την αποτελεσματική θεραπεία του.

Τι είναι ο ορμονοανθεκτικός καρκίνος τον προστάτη και πώς αντιμετωπίζεται;

Σε ασθενείς με μεταστατική νόσο κατά τη διάγνωση, σε όσους είναι πολύ ασθενείς για θεραπεία ίασης ή αναπτύσσουν υποτροπιάζοντα καρκίνο του προστάτη μετά την επέμβαση ή την ακτινοθεραπεία, χρησιμοποιείται η ορμονοθεραπεία. Η ορμονοθεραπεία πρώτης σειράς είναι συνήθως η ορχεκτομή ή η θεραπεία με ανάλογα LHRΗ. Σε άνδρες στους οποίους ο καρκίνος του προστάτη συνεχίζει να αναπτύσσεται ενώ αυτοί ακολουθούν ορμονοθεραπεία πρώτης σειράς προστίθεται ένα αντιανδρογόνο.

Αυξήσεις στο PSA ενώ λαμβάνετε πλήρη αποκλεισμό ανδρογόνων (ορχεκτομή ή ανάλογο LHRΗ συν αντιανδρογόνο) υποδεικνύουν την παρουσία καρκινικών κυττάρων στον προστάτη που είναι ανθεκτικά στις ορμόνες. Σε αυτή την περίπτωση, το αντιανδρογόνο διακόπτεται και συνεχίζει η θεραπεία με το ανάλογο LHRΗ. Όταν το PSA συνεχίσει να αυξάνεται παρά την αλλαγή, χρησιμοποιείται άλλη μορφή ορμονοθεραπείας, όπως διαφορετικό αντιανδρογόνο, αμινογλουτεθιμίδη, κετοκοναζόλη ή στεροειδές. Όταν το PSA συνεχίσει να αυξάνεται παρά τις διάφορες μορφές ορμονοθεραπείας, ο καρκίνος θεωρείται ορμονοανθεκτικός. Σε αυτή την περίπτωση, η επιλογή είναι η χημειοθεραπεία, είτε εγκεκριμένων προγραμμάτων είτε κλινικών δοκιμών που αξιολογούν νεότερα φάρμακα ή δόσεις ή συνδυασμούς θεραπειών.

Κρυοθεραπεία

Χρησιμοποιείται για την καταστροφή κυττάρων με το πάγωμα των ιστών. Η τεχνική θεραπείας του καρκίνου του προστάτη με κρυοθεραπεία περιλαμβάνει την είσοδο ειδικών βελονών στον προστάτη διαμέσου του περινέου (περιοχή ανάμεσα στον πρωκτό και το όσχεο). Χρησιμοποιώντας μία διορθική κεφαλή υπερήχων που παρακολουθεί και ελέγχει την διαδικασία ψύξης του προστάτη ο προστάτης ψύχεται σε μία προσπάθεια καταστροφής των κυττάρων. Ανεπαρκή ακρίβεια στην παρακολούθηση της έκτασης της ψυκτικής διεργασίας έχει συχνά σαν αποτέλεσμα την καταστροφή ιστών γύρω από την κύστη και μακροχρόνιες επιπλοκές όπως τραύματα στο ορθό ή στους μύες που ελέγχουν την εγκράτεια της ούρησης.

Πρόσφατα, μικρότερες βελόνες και πιο ακριβείς μέθοδοι παρακολούθησης της θερμοκρασίας μέσα και γύρω από τον προστάτη έχουν αναπτυχθεί. Αυτές οι εξελίξεις μπορούν να περιορίσουν τις επιπλοκές που σχετίζονται με την κρυοθεραπεία κάνοντας την μία πιο αποτελεσματική και ασφαλή μέθοδο στην θεραπεία του καρκίνου του προστάτη. Αν και η εξέλιξη συνεχίζεται χρειάζεται περισσότερος χρόνος για τον καθορισμό της επιτυχίας της κρυοθεραπείας στην αντιμετώπιση του καρκίνου του προστάτη.

Η απόλυτη ένδειξη για την εφαρμογή της κρυοθεραπείας είναι η υποτροπή καρκίνου του προστάτη μετά από ακτινοβολία ή βραχυθεραπεία. Σ’ αυτή την περίπτωση, που η ριζική προστατεκτομή διάσωσης είναι μία δύσκολη επέμβαση με περισσότερες επιπλοκές από το συνηθισμένο χειρουργείο, προβάλει η κρυοθεραπεία σαν η πιο αποτελεσματική λύση με τις λιγότερες παρενέργειες. Η κρυοθεραπεία μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί και στην θεραπεία του κλινικά εντοπισμένου ή και τοπικά εκτεταμένου καρκίνου του προστάτη με αμφιλεγόμενα όμως αποτελέσματα.

HIFU

Η υψηλής έντασης εστιασμένη δέσμη υπερήχων (High Intensity Focused Ultrasound, HIFU) έχει σχεδιασθεί για την θεραπεία του εντοπισμένου καρκίνου του προστάτη. Μία διορθική κεφαλή παράγει υψηλής έντασης υπερήχους οι οποίοι ταξιδεύουν διαμέσου του τοιχώματος του ορθού και εστιάζονται στον προστάτη. Αυτή η εστιασμένη δέσμη υπερήχων προκαλεί έντονη θερμότητα καταστρέφοντας τον προστάτη μέσα στην εστιασμένη περιοχή ενώ η επίπτωση στους γύρω εκτός της εστίας υγιείς ιστούς είναι ελάχιστη. Η θεραπεία διαρκεί περίπου τρεις ώρες και γίνεται υπό γενική αναισθησία. Η τεχνική αυτή είναι καινούργια στην θεραπεία του καρκίνου του προστάτη και τα μακροχρόνια αποτελέσματα της δεν είναι ακόμη διαθέσιμα.

Η μέθοδος χρησιμοποιείται τόσο για την θεραπεία του κλινικά εντοπισμένου καρκίνου του προστάτη όσο και την αντιμετώπιση υποτροπών μετά από εξωτερική ακτινοβολία.
Επειδή η δέσμη υπερήχων δεν μπορεί να εστιάσει σε απόσταση μεγαλύτερη από 3 εκατοστά γι’ αυτό σε περίπτωση θεραπείας ασθενών με μέτριου έως και μεγάλου μεγέθους προστάτη απαιτείται μία προηγούμενη διουρηθρική εκτομή του προστάτη για να μπορεί να χωρέσει όλος ο προστάτης στο πεδίο δράσης της HIFU.

Χημειοθεραπεία

Αυτή η μορφή θεραπείας χρησιμοποιεί χημικές ουσίες οι οποίες καταστρέφουν κύτταρα που αναπτύσσονται γρήγορα. Η χημειοθεραπεία μπορεί να είναι αποτελεσματική στην αντιμετώπιση του καρκίνου του προστάτη αλλά δεν μπορούν να το θεραπεύσουν τελείως. Η χημειοθεραπεία χορηγείται συνήθως σε ασθενείς στους οποίους ο καρκίνος του προστάτη έχει επεκταθεί έξω από τον προστάτη αδένα και στους οποίους η ορμονική θεραπεία έχει αποτύχει. Η χημειοθεραπεία για καρκίνο του προστάτη αυξάνει τον χρόνο ζωής των ασθενών, ελαττώνει τον πόνο από τις μεταστάσεις και βελτιώνει την συνολική ποιότητα ζωής. Τα πλεονεκτήματα από την χορήγηση χημειοθεραπείας για τον προχωρημένο καρκίνο του προστάτη είναι συγκρίσιμα με τα πλεονεκτήματα που παρουσιάζει η χημειοθεραπεία σε ασθενείς με άλλους συμπαγείς όγκους που λαμβάνουν χημειοθεραπεία. Το φάρμακο που χορηγείται συνήθως σήμερα στην θεραπεία του καρκίνου του προστάτη είναι η δοκεταξέλη (Taxotere®), της οποίας η δράση εστιάζεται στον κυτταρικό σκελετό των καρκινικών κυττάρων και ανήκει στην οικογένεια των ταξανών.

Οι ταξάνες είναι φυτικές ουσίες που σκοτώνουν τα καρκινικά κύτταρα αποστερώντας τα από τις ορμόνες που χρειάζονται για να αναπτυχθούν και να διαδοθούν. Ορισμένα φάρμακα που περιέχουν ταξάνες δεν φαίνεται να είναι αποτελεσματικά όταν χρησιμοποιούνται μόνα τους, αλλά σε συνδυασμό με την εστραμουστίνη μειώνουν το επίπεδο ειδικού προστατικού αντιγόνου στο 60% των ασθενών, ενώ το επίπεδο προθεραπείας ειδικού προστατικού αντιγόνου μπορεί να μειωθεί έως το 80%. Παρενέργειες αυτών των φαρμάκων περιλαμβάνουν μείωση των λευκών αιμοσφαιρίων, απώλεια μαλλιών, στομαχικές διαταραχές, ερεθισμό στο στόμα, αλλαγές στην αίσθηση των ποδιών και, σπάνια, καρδιοαγγειακά προβλήματα. Άλλα φάρμακα με ταξάνες που χρησιμοποιούνται μόνα τους ή σε συνδυασμό με την εστραμουστίνη μπορεί να προκαλέσουν κατακράτηση υγρών, ξηροδερμία, αδυνατισμένα και αποχρωματισμένα νύχια, αύξηση βάρους και μειωμένη παραγωγή κυττάρων αίματος. Τα φάρμακα με ταξάνες χορηγούνται ενδοφλέβια, ενώ κάθε τρεις εβδομάδες χορηγούνται στεροειδή για να ελαχιστοποιηθούν οι παρενέργειες.

Έρευνες στη χορήγηση μιτοξαντρόνης συν πρεδνισόνη σε ορμονοανθεκτικό καρκίνο του προστάτη έδειξαν τη βελτίωση του πόνου στα οστά σε 29% των ασθενών και στο 36% καταπραϋντική ανταπόκριση.

Πότε πρέπει να αρχίσει κανείς χημειοθεραπεία; Δεν υπάρχει χημειοθεραπεία που να θεραπεύει πλήρως τον καρκίνο. Οι περισσότεροι χημειοθεραπευτικοί παράγοντες που χρησιμοποιούνται ή ερευνώνται είναι καταπραϋντικοί με σκοπό την επιβράδυνση της ανάπτυξης των καρκινικών κυττάρων και/ή τη βελτίωση των συμπτωμάτων του καρκίνου του προστάτη, όπως πόνος στα οστά. Επειδή οι χημειοθεραπείες δεν θεραπεύουν πλήρως τον καρκίνο και έχουν παρενέργειες, είναι δύσκολο να προσδιοριστεί ο ακριβής χρόνος έναρξης της.

Οι κίνδυνοι και τα οφέλη της χημειοθεραπείας και τα αναμενόμενα αποτελέσματα θα πρέπει να συζητηθούν με το γιατρό προκειμένου να αποφασιστεί ο χρόνος έναρξης της θεραπείας.

Καθώς νέα χημικοθεραπευτικά φάρμακα συνεχώς αναπτύσσονται μελέτες συνεχίζουν να χρησιμοποιούν μονοθεραπείες χημειοθεραπείας, πολλαπλούς συνδυασμούς χημικοθεραπευτικών φαρμάκων, και συνδυασμούς χημικοθεραπευτικών με ορμονικών φαρμάκων. Τα πρώιμα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά, αλλά εκτεταμένη εμπειρία με νεότερα φάρμακα είναι σε αναμονή. Στο μέλλον γονιδιακή ή ανοσολογική θεραπεία μπορεί να είναι πιο αποτελεσματική στην θεραπεία του μεταστατικού καρκίνου του προστάτη. Η τρέχουσα τεχνολογία περιορίζει την χρήση αυτών των πειραματικών μεθόδων θεραπείας σε ένα μικρό αριθμό επιστημονικών κέντρων.

Θεραπεία προστασίας των οστών

Tα οστά είναι η συνηθέστερη θέση μακρινών μεταστάσεων του καρκίνου του προστάτη. Η πλειοψηφία των των συμπτωμάτων του προχωρημένου καρκίνου του προστάτη προκαλείται από την παρουσία της νόσου στα οστά. Αυτά τα συμπτώματα μπορούν να προληφθούν με την χορήγηση ενός φαρμάκου που ονομάζεται ζολεδρονικό οξύ, το οποίο μπορεί να επιβραδύνει την εξάπλωση της νόσου, να ελαττώσει την ανάπτυξη των οστικών πόνων, να αποτρέψει την πρόκληση καταγμάτων. Το ζολεδρονικό οξύ δίνεται συνήθως σε ασθενείς των οποίων ο καρκίνος δε ανταποκρίνεται πλέον στην θεραπεία με ορμόνες, αλλά μπορεί να δοθεί προληπτικά για την αποφυγή της οστεοπόρωσης που προκαλείται από την ορμονική θεραπεία.

Πειραματική θεραπεία του καρκίνου προστάτη

Θα αναφερθούμε επιγραμματικά στις περισσότερα θετικά υποσχόμενες θεραπείες που βρίσκονται ακόμα σε πειραματικό στάδιο στις αρχές του αιώνα μας:

Ανοσοδιέγερση (εμβόλιο κατά του καρκίνου)

Από τον προστατικό καρκίνο του ασθενούς απομονώνουν καρκινικά κύτταρα τα οποία εν συνεχεία ακτινοβολούν με ακτίνες Χ με σκοπό να χάσουν την ικανότητα τους να πολλαπλασιάζονται. Τα κύτταρα όμως αυτά διατηρούν την ικανότητα τους να ερεθίζουν το ανοσοποιητικό σύστημα. Έτσι όταν εισέλθουν ξανά στην κυκλοφορία του ίδιου του ασθενούς, μπορούν να αυξήσουν την άμυνα του (ανοσία), καταστρέφοντας τα υπόλοιπα καρκινικά κύτταρα.

Γονιδιακή θεραπεία

Στον καρκίνο του προστάτη γίνεται ένεση ενός συγκεκριμένου ιού, ο οποίος εισβάλλει στα καρκινικά κύτταρα, μέσα στα οποία πολλαπλασιάζεται, έτσι ώστε γίνεται μέρος του καρκίνου. Ένα συγκεκριμένο φάρμακο μπορεί να σκοτώσει τον ενσωματωμένο αυτόν ιό, προκαλώντας έτσι και τον θάνατο των καρκινικών κυττάρων. Η μέθοδος αυτή αν και είναι ακόμη σε πειραματικό στάδιο υπόσχεται πολλά για το μέλλον.

Αναστολείς της αγγειογένεσης

Τα καρκινικά κύτταρα για να αναπτυχθούν και να μεγαλώσουν σε μάζες όγκου και να δώσουν και μεταστάσεις χρειάζονται μεγάλη παροχή αίματος. Το αίμα προσάγεται με συνεχώς νέα δημιουργούμενα τριχοειδή αγγεία, μία διαδικασία που ονομάζεται αγγειογένεση. Οι αναστολείς αυτών των νεοαγγείων καταργούν αυτή τη διαδικασία με αποτέλεσμα ο όγκος να πεθαίνει από λιμοκτονία. Οι προοπτικές είναι ενθαρρυντικές. Ήδη υπάρχουν αρκετά φάρμακα στην τελευταία φάση της έρευνας που πιθανόν σύντομα θα κυκλοφορήσουν

Εναλλακτικές θεραπείες

Οι πιο συνηθισμένες μορφές εναλλακτικής θεραπείας είναι ο βελονισμός, η χειροπρακτική, η ενεργειακή θεραπεία, η βοτανοθεραπεία, η ομοιοπαθητική, η ύπνωση, ο οραματισμός, το μασάζ, οι τεχνικές χαλάρωσης και η λήψη βιταμινών και μετάλλων. Όλες αυτές οι “εναλλακτικές θεραπείες” σκοπεύουν στην ανακούφιση των συμπτωμάτων και όχι στην πλήρη ίαση του καρκίνου.

Ο βελονισμός βασίζεται στην πεποίθηση ότι οι διάφορες ασθένειες εμφανίζονται όταν η ροή της ενέργειας μέσα στο σώμα μεταβάλλεται ή παρεμποδίζεται. Ο βελονιστής χρησιμοποιεί βελόνες για να διορθώσει τα προβλήματα της ενεργειακής ροής. Φαίνεται ότι η τοποθέτηση της βελόνας σε συγκεκριμένο σημείο στο σώμα προκαλεί την απελευθέρωση χημικών από τα νεύρα που προκαλούν απελευθέρωση άλλων χημικών που επηρεάζουν την αντίληψη για τον πόνο και βελτιώνουν την επούλωση. Η χρήση του βελονισμού σε προχωρημένο στάδιο καρκίνου του προστάτη παρουσιάζει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα:

Πλεονεκτήματα βελονισμού:

• Μπορεί να βοηθήσει στην ανακούφιση του πόνου, που προκαλείται από την ασθένεια.
• Μπορεί να βοηθήσει στην ανακούφιση της ναυτίας, που οφείλεται στη χημειοθεραπεία.
• Μπορεί να επηρεάσει την ανοσοποιητική ανταπόκριση (ανταπόκριση των οργάνων, των ιστών, των κυττάρων αίματος και ουσιών που αντιμετωπίζουν τις μολύνσεις ή τις ξένες ουσίες) στον καρκίνο.
• Τείνει να προωθήσει τον αυτοέλεγχο και την εμπλοκή από τον ασθενή στη θεραπεία του.

Οι παρενέργειες είναι ελάχιστες αν ο βελονιστής είναι καλά καταρτισμένος.
Μειονεκτήματα βελονισμού:

• Δεν διατίθενται συγκεκριμένες μελέτες για τη χρήση του βελονισμού στο προχωρημένο στάδιο καρκίνου.
• Ο ασθενής πρέπει να εκτιμήσει αν ο βελονιστής είναι καλά καταρτισμένος επειδή δεν υπάρχουν συγκεκριμένες προϋποθέσεις για την κατάρτιση και καταλληλότητα του.
• Αν ο βελονιστής είναι άπειρος, υπάρχει κίνδυνος μόλυνσης και τραυματισμού.

Βοτανοθεραπεία. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι τα βότανα μπορεί να έχουν αλληλεπιδράσεις μ’ άλλα φάρμακα ή θεραπείες, άρα δεν πρέπει να ξεκινήσετε να τα λαμβάνετε χωρίς να συμβουλευτείτε το γιατρό σας. Τα βοτανικά σκευάσματα συνήθως δεν ελέγχονται από τον επίσημο φορέα υγείας μιας χώρας (στην Ελλάδα είναι ο ΕΟΦ) και γι’ αυτό πρέπει να προσέχετε τι αγοράζετε. Ελέγξτε τις πληροφορίες στην ετικέτα πριν επιλέξετε ένα κατάλληλο σκεύασμα.

Ο καρκίνος του προστάτη δεν μπορεί να προληφθεί ή να αποφευχθεί αλλά μπορούν να ληφθούν μέτρα για τον περιορισμό του κινδύνου ή πιθανόν για την μείωση της ταχύτητας ανάπτυξης της νόσου. Τα κυριότερα μέτρα που μπορούν να ληφθούν για την διατήρηση της υγείας του προστάτη — και της υγείας ολόκληρου του σώματος γενικότερα — είναι υγιεινή διατροφή, καλή φυσική κατάσταση και τακτική ιατρική παρακολούθηση.

Υγιεινή διατροφή
Δίαιτες πλούσιες σε λιπαρά έχουν ενοχοποιηθεί για την ανάπτυξη καρκίνου του προστάτη. Γι’ αυτό ο περιορισμός των λιπαρών τροφών και η κατανάλωση φρούτων λαχανικών και πλήρων ινών μπορεί να ελαττώσει τον κίνδυνο. Τροφές πλούσιες σε λυκοπίνες, μία αντιοξειδωτική ουσία, μπορεί επίσης να βοηθήσει στην μείωση του κινδύνου για καρκίνο του προστάτη. Αυτές οι τροφές περιλαμβάνουν ωμές και βρασμένες ντομάτες, προϊόντα ντομάτας, γκρέιπφρουτ και καρπούζι. Το σκόρδο και cruciferous λαχανικά όπως arugula, bok choy, μπρόκολα, brussels sprouts, λάχανο και κουνουπίδι μπορούν επίσης να βοηθήσουν στην καταπολέμηση του καρκίνου.
Τα προϊόντα σόγιας περιέχουν ισοφλαβονες που φαίνεται να ελέγχουν την τεστοστερόνη. Επειδή ο καρκίνος του προστάτη «τρέφεται» με τεστοστερόνη οι ισοφλαβονες μπορούν να ελαττώσουν τον κίνδυνο και την εξέλιξη της νόσου.
Η χρήση της βιταμίνης Ε είναι πολύ ενθαρρυντική στην μείωση του κινδύνου του καρκίνου του προστάτη στους καπνιστές. Περισσότερες έρευνες απαιτούνται όμως για τον καθορισμό της έκτασης των οφελημάτων από την χρήση της βιταμίνης Ε.

Τακτική φυσική άσκηση
Η τακτική φυσική άσκηση μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη του εμφράγματος και καταστάσεων όπως υψηλή αρτηριακή πίεση και υψηλή χοληστερόλη. Όταν όμως πρόκειται για καρκίνο του προστάτη τα δεδομένα δεν είναι και τόσο καθαρά, μελέτες όμως δείχνουν ότι ότι η τακτική φυσική άσκηση μπορεί να ελαττώσει τον κίνδυνο του καρκίνου, περιλαμβανομένου και του καρκίνου του προστάτη.
Η άσκηση έχει αποδειχθεί ότι δυναμώνει το ανοσολογικό σύστημα, βελτιώνει την κυκλοφορία και επιταχύνει την πέψη — όλα τα οποία μπορούν να παίζουν ένα ρόλο στην πρόληψη του καρκίνου. Η άσκηση βοηθά επίσης στην πρόληψη της παχυσαρκίας που είναι ένας άλλος προδιαθεσιακός παράγοντας για μερικούς καρκίνους.
Η τακτική επίσης άσκηση μπορεί να ελαχιστοποιήσει τα συμπτώματα και να ελαττώσει τον κίνδυνο ανάπτυξη μίας καλοήθους υπερτροφίας του προστάτη. Οι άνδρες που ασκούνται τακτικά παρουσιάζουν συνήθως λιγότερο σοβαρά συμπτώματα από τους άνδρες που ασκούνται λιγότερο.

Πρόληψη με φάρμακα
Έρευνες στην πρόληψη του καρκίνου του προστάτη έχουν δείξει ότι το φάρμακο φιναστερίδη (Proscar) μπορεί να προλάβει ή και να καθυστερήσει την έναρξη του καρκίνου του προστάτη σε άνδρες 55 ετών ή και μεγαλύτερους. Αυτό το φάρμακο χρησιμοποιείται προς το παρών για τον έλεγχο της καλοήθους υπερτροφίας του προστάτη και την τριχόπτωση στους άνδρες. Η φιναστερίδη έχει όμως επιπλέον δείξει ότι προκαλεί αυξημένες σεξουαλικές παρενέργειες και αυξάνει ελαφρώς τον κίνδυνο ανάπτυξης υψηλότερου βαθμού κακοήθειας καρκίνου του προστάτη. Προς το παρών δεν συνίσταται αυτό το φάρμακο για την πρόληψη του καρκίνου του προστάτη. Εάν όμως υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου του προστάτη τότε μπορεί να συζητηθεί η χρήση της φιναστερίδης.

Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα μπορούν να προλάβουν τον καρκίνο του προστάτη. Αυτά τα φάρμακα περιλαμβάνουν την ιμπουπροφένη (Advil, Motrin, others) και την ναπροξένη (Aleve). Αναστέλλουν το ένζυμο που ονομάζεται COX-2, το οποίο βρέθηκε μέσα σε προστατικά καρκινικά κύτταρα. Περισσότερες μελέτες απαιτούνται για να επιβεβαιώσουν εάν η χρήση των μη στεροειδή αντιφλεγμονωδών φαρμάκων μπορούν να συμβάλουν στην ελάττωση της συχνότητας του καρκίνου του προστάτη ή στο περιορισμό των θανάτων από αυτόν τον καρκίνο.